Γράφει ο Νίκος Αρτινός

Κάποιοι άνθρωποι είναι πράγματι αναντικατάστατοι!...Ένας από αυτούς-σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μόνο μέσα στα στενά ελλαδίτικα πλαίσια-ήταν ο σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος. Δεν ήταν απλώς ένας δημιουργός, ένας auteur με την έννοια που έδωσαν στη λέξη ο Αντρέ Μπαζέν και οι κριτικοί των Cahiers Du Cinema και μετέπειτα αρχιτέκτονες-δημιουργοί της Nouvelle Vague. Ο Theo Angelopoulos, όπως ήταν γνωστός στο εξωτερικό, ήταν μοναδικός. Ήταν ένας δημιουργός, που δεν εφήρμοσε απλώς τους κανόνες ενός αισθητικού κινήματος αλλά δημιούργησε ένα καινούριο κίνημα-καθαρά προσωπικό. Για να είμαι πιο ακριβής, δεν ήταν ένας ακόμη δημιουργός αλλά ήταν ο Δημιουργός. Από τους Έλληνες (απλοί θεατές αλλά και πολιτικοί και πολιτιστικοί ταγοί), ελάχιστοι τον κατάλαβαν και εκτίμησαν την πραγματική του αξία. Το έργο του -για την ευρύτατη μάζα των Ελλήνων- στάθηκε αφορμή για κακεντρεχή ανέκδοτα σχετικά με τα κύρια χαρακτηριστικά των ταινιών του, που ήταν η αργή εξέλιξη και τα στατικά πλάνα.

Και εδώ να ξεκαθαρίσω κάτι: ποτέ δεν ήμουν θαυμαστής του έργου του Αγγελόπουλου. Εξαρχής δηλώνω ότι είμαι οπαδός του καλού αφηγηματικού σινεμά, με έμφαση στον κινηματογράφο του δημιουργού. Παρόλα αυτά αναγνωρίζω και υπερασπίζομαι τη μοναδικότητα του έργου του Αγγελόπουλου, με τον ίδιο τρόπο που το έκανε η παγκόσμια διανόηση και η παγκόσμια κινηματογραφική κοινότητα (οι ταινίες του είναι πολυβραβευμένες από σπουδαίες φεστιβαλικές διοργανώσεις, ενώ ο ίδιος ήταν επίτιμος καθηγητής σε τέσσερα πανεπιστήμια του εξωτερικού!). Αυτή η μοναδικότητα του έργου του είναι που τον κάνει αναντικατάστατο. Θεωρώ ότι ο Αγγελόπουλος είναι για τους Έλληνες, ό,τι ο Αντρέι Ταρκόφσκι για τους Ρώσους ή ο Μικελάντζελο Αντονιόνι για τους Ιταλούς. Αργό στιλ κινηματογράφησης, προσεκτικά σχεδιασμένα μακρόσυρτα πλάνα, ποιητική αλληγορία, επιρροές από την αρχαία ελληνική τραγωδία, τις βυζαντινές μυσταγωγίες, τη βαλκανική παράδοση και τη νεοελληνική μουσική ήταν τα στοιχεία εκείνα που έκαναν μοναδικό και διαχρονικό τον Αγγελόπουλο.

Το σινεμά του είναι το σινεμά της διανόησης και του πνεύματος. Είναι για τους λίγους...

Ο ίδιος χαρακτήριζε τον εαυτό του ως «παιδί του πολέμου». Γεννήθηκε το 1935 στην Αθήνα και πέρασε τα παιδικά του χρόνια με στέρηση και κακουχίες, εξαιτίας της γερμανικής κατοχής. Ο Σπύρος, ο πατέρας του, ήταν ένας εργατικός μαγαζάτορας, και η μητέρα του Κατερίνα ήταν αρκετά αυστηρή στο μεγάλωμα του Θόδωρου και των αδελφών του Νίκου, Χαρούλας και Βούλας. Δύο περιστατικά σημάδεψαν την παιδική του ηλικία: η σύλληψη και η εξαφάνιση του πατέρα του κατά τη διάρκεια του «Κόκκινου Δεκέμβρη» του 1944, στο ξέσπασμα του Εμφυλίου Πολέμου, ένα περιστατικό που καταγράφεται σε δύο ταινίες του («Θίασος» και «Το βλέμμα του Οδυσσέα»), καθώς και ο θάνατος της αδελφής του Βούλας σε ηλικία 11 ετών.

Ο Αγγελόπουλος-μετά το τέλος της εφηβείας του-αποφάσισε να γίνει δικηγόρος. Πριν ακόμη τελειώσει τη Νομική, διέκοψε τις σπουδές του, υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία και πήγε στο Παρίσι, όπου σπούδασε Λογοτεχνία, Ανθρωπολογία και Κινηματογράφο. Το 1964 επέστρεψε στην Αθήνα όπου μετά από λίγες μέρες ξυλοκοπήθηκε -ενώ περπατούσε ανύποπτος στο δρόμο-από την αστυνομία. Μετά από πρόταση της Τόνιας Μαρκετάκη προσελήφθη και δούλεψε για τρία χρόνια ως κριτικός κινηματογράφου στην αριστερή εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή». Το 1968 παρουσίασε την πρώτη του ταινία με τίτλο «Εκπομπή», ένα φιλμ μικρού μήκους που απέσπασε το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η «Εκπομπή» ήταν η αρχή. Ακολούθησαν 14 ακόμη ταινίες με τις οποίες δημιούργησε ένα μοναδικό στιλ κινηματογράφησης και ανεπανάληπτης αισθητικής που επηρέασε πολλούς σημαντικούς διεθνείς σκηνοθέτες.

Στην τελευταία μας συνάντηση με αφορμή την επίσκεψή του στη Λάρισα, στα πλαίσια της πρεμιέρας της ταινίας του «Η σκόνη του χρόνου», μου είπε πως θεωρεί το χρόνο συνεχή και ενιαίο. Παρελθόν, παρόν και μέλλον εναλλάσσουν θέσεις κάθε στιγμή που περνάει με αποτέλεσμα την αέναη συνύπαρξη (αυτό αποτελεί ένα αποκλειστικά ανθρώπινο εύρημα) μέσω της ανάκλησης και της μνήμης και των τριών καταστάσεων, ταυτόχρονα, και όχι παράλληλα. Ο Αγγελόπουλος κέρδισε και το χρόνο και την αιωνιότητα. Έχασε όμως τη ζωή του εντελώς άδοξα και απροσδόκητα. Έχασε τη ζωή του στην άσφαλτο του νεοελληνικού παραλόγου, κάτι που αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά, ανίκητο...