Το μίγμα των αδούλωτων Χριστιανών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν εκτεταμένο. Οι υπόδουλοι ζητούσαν ανεξαρτησία των ορθοδόξων, όπως αποτυπώνεται έντονα και από τον Ρήγα Βελενστινλή: "Βούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί. Νησιώτες κι Ηπειρώτες με μιά κοινή ορμή για την Ελευθερία να ζώσουμε σπαθί". Είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός Μουσουλμάνων Αλβανών από τους Αρβανίτες, που ήταν αλβανικής εθνικότητας, αλλά είχαν ασπαστεί από αιώνων τον Χριστιανισμό και δεν εξισλαμίστηκαν εκούσια η βίαια με την κάθοδο των Οθωμανών στη Βαλκανική. Υπήρξαν ηρωικές φυσιογνωμίες του απελευθερωτικού αγώνα οι Αρβανίτες. Ο Μάρκος Μπότσαρης ήταν Αρβανίτης, όπως ο Αντώνης Κριεζής και ο Διομήδης Κυριάκος που διετέλεσαν και Πρωθυπουργοί του ανεξάρτητου Βασιλείου επί Οθωνα. Από τις πλέον σημαντικές προσωπικότητες του απελευθερωτικού αγώνα ήταν ο Σουλιώτης και καθαρόαιμος Αλβανός Χριστιανός Κυριάκος ή Κίτσος Τζαβέλας (1800-1855). Ηταν γιος του Φώτου Τζαβέλα και πήρε μέρος στις δύο πολιορκίες του Μεσολογγίου, όπου διακρίθηκε. Στην έξοδο ηγήθηκε 2.500 ανδρών, από τους οποίους διασώθηκαν οι μισοί. Έγινε χιλίαρχος επί Καποδίστρια και αργότερα υποστράτηγος, αντιστράτηγος, στρατηγός και πρωθυπουργός για βραχύ διάστημα (Σεπτ. 1847-Μάρτ. 1848).
Αλβανός-Αρβανίτης ήταν και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, που δολοφονήθηκε άνανδρα από τους αντιπάλους του, καθώς τον κατακρήμνισαν από τα τείχη της Ακρόπολης (αποκαλύφθηκε η δολοφονία από μεταγενέστερη διαθήκη παρόντος στη δολοφονία) όπου τον είχαν φυλακίσει. Αλβανός ήταν ο Υδραίος εφοπλιστής Γεώργιος Κουντουριώτης (1782-1858). Ο Κουντουριώτης υπήρξε ο αμέσως επόμενος του Τζαβέλα Πρωθυπουργός επί Οθωνα (Μαρτ.- Σεπτ. 1848). Το ’24 εκλέχτηκε πρόεδρος του Νομοτελεστικού στο Μεσολόγγι και μετά την απελευθέρωση σύμβουλος Επικρατείας. Πριν γίνει πρωθυπουργός είχε διοριστεί υπουργός Ναυτικών.
Στη σειρά των επιφανών χριστιανών Αλβανών εντάσσεται ο Αντρέας Βώκου ή Βώκος, που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Μιαούλης από το όνομα του πλοίου Μιαούλ, που αγόρασε από τη Χίο. Αρβανίτικο το επώνυμο, καθώς υπέγραφε με αυτό ως "Βώκου", όπως και το όνομα του υδραίικου σκαριού, καθώς όλοι οι Υδραίοι ήταν Αρβανίτες χριστιανοί. Ο Μιαούλης ανήκε στην αριστοκρατία της Υδρας και ήταν ο πλουσιότερος όλων. Γεννήθηκε το 1769 και κατέληξε το 1835. Τάφηκε στη δεξιά πλευρά του λιμανιού του Πειραιά, που είναι σήμερα γνωστή ως ακτή Μιαούλη. Ήταν αντίθετος στην κήρυξη της επανάστασης το ’21, εκτιμώντας πως δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες. Αφότου -έναν χρόνο μετά την εξέγερση στις παραδουνάβιες Χώρες και μετά στον Μοριά και αλλού- τον πήρε το κύμα της Επανάστασης, έκανε πολλά για τον αγώνα ξεκινώντας με μία πολύ μεγάλη δωρεά για τον εξοπλισμό των υδραίικων πλοίων. Αρχικά του ανατέθηκε η αρχηγία του στόλου της Υδρας από εξοπλισμένα εμπορικά σκάφη και αργότερα ολόκληρου του στόλου των εξεγερμένων Χριστιανών. Υδρα και Σπέτσες -κατοικούμενα από Αρβανίτες- τέθηκαν επικεφαλής αυτού του στόλου, και με Έλληνες καπεταναίους ναυμάχησαν με τους Οθωμανούς στην Πάτρα, τις Σπέτσες, το Αρτεμίσιο, το ακρωτήριο Γέροντας και τα Ψαρρά.
Σκοτεινή σελίδα της προσωπικότητας αυτής ήταν η ανατίναξη την 1.8.1831 της φρεγάτας "Ελλάς" και της κορβέτας "Υδρα" της Ελληνικής Κυβέρνησης, που είχαν ναυπηγηθεί από τα πρώτα δάνεια. Αιτία της εμφύλιας σύρραξης υπήρξε η αντίδραση των Υδραίων απέναντι στον Καποδίστρια.
Θα κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο με τη Σπετσιώτισα Λασκαρίνα "Μπουμπουλίνα"-Πινότση (1771-1825), χήρα δύο φορές. Την πρώτη μετά τον πρώτο της γάμο στα 17 της με τον Σπετσιώτη Δημ. Γιάννουζα. Τη δεύτερη μετά το γάμο στα 30 της με τον καπετάνιο Δημήτρη Μπούμπουλη. Από τους δύο συζύγους η Λασκαρίνα κληρονόμησε τεράστια περιουσία. Για την ευφυία της η σημαντικότερη γυναίκα της Επανάστασης θαυμάστηκε και από τη Βαλιντέ Χανούμ του Σουλτάνου. Κατόρθωσε ν' αυξήσει την περιουσία που κληρονόμησε και εξόπλισε δικά της, υδραίικα και σπετσιώτικα πλοία. Απέκτησε τρία παιδιά από τον πρώτο και άλλα τόσα από τον δεύτερο γάμο της. Οι δύο της σύζυγοι σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις με Αλγερινούς πειρατές. Η ίδια σκοτώθηκε από συγγενή της σε οικογενειακή βεντέτα, ενώ προηγουμένως είχε οργανώσει δικό της εκστρατευτικό σώμα. Ολη της η περιουσία αφιερώθηκε στον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Η Πολιτεία πρόσφατα της απένειμε μεταθανάτια τον βαθμό του Υποναυάρχου.
Σημαντικοί Αρβανίτες -όλοι τους μετά την ίδρυση του ελληνικού Κράτους Ελληνες υπήκοοι- υπήρξαν οι: Αντρέας Βερούσης, Πέτρος Βούλγαρης, οι Σπετσιώτες προύχοντες με προεξάρχουσα την οικογένεια Διομήδη, ο Αθ. Κουντουριώτης κ.ά. Οι αρβανίτικης καταγωγής χριστιανοί αφομοιώθηκαν γρήγορα από τους Ελληνες και τα πρώτα γράμματα που έμαθαν ήταν τα ελληνικά ως μητρική κύρια γλώσσα. Κάτι ανάλογο συνέβη και με τους Βλάχους της Πίνδου. Αλλωστε η λέξη "ελληνοαρβανιτόβλαχος" ήταν συνηθέστατη μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Τα λέμε από εδώ την επόμενη Τρίτη.