Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)
Ο Παν ήταν αρχαία ελληνική δευτερεύουσα θεότητα με ανθρωπόμορφα και ζωικά χαρακτηριστικά. Απεικονιζόταν με δύο κέρατα τράγου (κατσίκας) στο κεφάλι, έχοντας κάτω άκρα ζώου. Αυτός ήταν και ο λόγος που ονομαζόταν «Θεός τραγοπόδαρος». Θεωρούνταν προστάτης των ποιμένων, των κυνηγών και των αλιέων, με μόνιμη διαμονή σε χώρους της φύσης (όρη, δάση, σπήλαια, κοιλάδες, ρεματιές κ.λπ.), όπου περνούσε τις ώρες παίζοντας τον ποιμενικό του αυλό. Αν τώρα με ρωτήσετε με πιο σκεπτικό δόθηκε η ονομασία Πανός στον κεντρικό αυτόν δρόμο της Λάρισας, δεν έχω να σας δώσω απάντηση.
Ο δρόμος αυτός αποτελούσε από πολύ παλιά, ίσως και από τους τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας, την κύρια αγορά της Λάρισας. Εδώ ήταν συγκεντρωμένα όλα σχεδόν τα κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, οπωροπωλεία, παντοπωλεία και άλλα καταστήματα τροφίμων, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη αγοραστική κίνηση. Όμως εκείνα τα χρόνια, λόγω της φύσεως των καταστημάτων και της απουσίας άφθονου τρεχούμενου νερού και αποχετευτικών μέσων, ολόκληρος ο χώρος του ανέδυε υπερβολική δυσοσμία. Αυτός είναι και ο λόγος που το 1930 περίπου ο δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας πήρε τη μεγάλη απόφαση να κατασκευάσει τη Δημοτική αγορά στην Πλατεία Ανακτόρων. Στην αρχή η μετακόμιση των καταστημάτων υπήρξε δύσκολη, καθώς οι καταστηματάρχες ήταν απρόθυμοι να αλλάξουν «στέκι». Τελικά, με τον χρόνο αποσυμφορήθηκε η οδός Πανός και η Δημοτική αγορά, με όλες τις σύγχρονες για την εποχή εκείνη ανέσεις, έγινε περιζήτητη.
Αυτόν τον κεντρικό δρόμο της πόλης μας θα περπατήσουμε στη συνέχεια, περιγράφοντας τα καταστήματα που κατά καιρούς στεγάσθηκαν στα οικήματά του, όσα βέβαια η έρευνα εντόπισε. Επειδή όμως θα υπάρχουν οπωσδήποτε παραλείψεις και λάθη, το τηλέφωνό μου (2410 287.450) είναι πάντα ανοικτό για επιπλέον πληροφορίες και διορθώσεις. Θα ξεκινήσουμε από την οδό Κύπρου και θα ακολουθήσουμε τη δεξιά πλευρά της οδού Πανός, η οποία σήμερα έχει πεζοδρομηθεί και έχει αλλάξει εντελώς χρήση και μορφή.
—Στη γωνία των οδών Κύπρου και Πανός υπήρχε μια ισόγεια οικοδομή, στην οποία κατά τη δεκαετία 1920-30 στεγαζόταν το φαρμακείο των Τζιώτη και Καλομοίρη. Στη συνέχεια στο κατάστημα αυτό στεγάστηκε το Παντοπωλείο του Νικολάου Πράττου (1873-1966). Ήταν ένα γωνιακό κατάστημα με όμορφα και ψηλά τοξωτά ανοίγματα και προς τους δύο δρόμους (βλέπε φωτογραφία). Από τον σεισμό του Μαρτίου του 1941 καταστράφηκε εντελώς, όπως και τα άλλα καταστήματα του ίδιου δρόμου, όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη γερμανική φωτογραφία. Στον χώρο αυτόν, μετά τον καθαρισμό από τα ερείπια, κατασκευάσθηκαν πρόχειρα παραπήγματα στα οποία κατά την κατοχή στέγασαν το στιλβωτήριο και το πρακτορείο εφημερίδων του Ιωάννη Δημητρόπουλου, το κατάστημα ξηρών καρπών του Δ. Μούλια και το οπωροπωλείο των αδελφών Μησούλη. Μετά τον πόλεμο η περιοχή αυτή αγοράσθηκε από τον έμπορο Νικόλαο Λύτρα. Όλα τα πρόχειρα κτίσματα κατεδαφίσθηκαν και στη θέση τους οικοδομήθηκε ένα διώροφο κτήριο. Το μεγαλύτερο μέρος του ισογείου ενοικίασε ο Ντίνος Ρουμελιώτης για να στεγάσει κατάστημα νεωτερισμών, και ένα άλλο μικρότερο μέρος που είχε πρόσοψη επί της Κύπρου ενοικίασε ο Σκύλας για να διαμορφώσει το κοσμηματοπωλείο του. Στον άνω όροφο υπήρχαν τα γραφεία ασφαλιστικής εταιρίας.
-Σε επαφή με το προηγούμενο βρισκόταν πριν εκατό περίπου χρόνια το κρεοπωλείο των Αναστασίου Τσιτώτα, Ιωάννου Γρίβα και Νισίμ Καλαμάρα, αργότερα το βιβλιοχαρτοπωλείο του Π. Παρασκευόπουλου και το κρεοπωλείο Τερζούδη. Μεταπολεμικά στη θέση τους το κατάστημα ψιλικών του Νικ. Οικονόμου και το «Μιούζικ Χωλ».
-Στη συνέχεια βρισκόταν μέχρι το 1930 το παντοπωλείο του Στέφανου Λέγγα. Ο Λέγγας ήταν άτομο με επιβλητική παρουσία. Είχε ανάστημα γύρω στα δύο μέτρα, ήταν σωματώδης και με εξαιρετική διάθεση, την οποία προσπαθούσε να διαδώσει σε ολόκληρη την οδό Πανός. Στη δουλειά του κατόρθωνε πάντα να είναι σχεδόν ο μόνιμος προμηθευτής του Στρατού σε είδη τροφίμων. Λίγο μετά το 1930 η επαγγελματική του σταδιοδρομία έφθασε στο τέλος του και στο κατάστημά του εγκαταστάθηκαν οι αδελφοί Ζούκη, οι οποίοι το έκαναν εστιατόριο με τον τίτλο «Μεγάλη Ταβέρνα». Για αρκετά χρόνια η ταβέρνα αυτή συγκέντρωνε μεγάλη πελατεία, τόσο για την καλή της κουζίνα, όσο και διότι διέθετε μια ιδιαίτερη αίθουσα στο βάθος όπου συγκεντρώνονταν νεαροί φιλόμουσοι της Λάρισας, οι περισσότεροι μέλη του Μουσικού Συλλόγου, οι οποίοι με τα χορωδιακά άσματα που εκτελούσαν (κυρίως καντάδες) δημιουργούσαν εύθυμη ατμόσφαιρα στους υπόλοιπους πελάτες. Μετά το 1958 η «Μεγάλη Ταβέρνα» πέρασε στα χέρια των Χρήστου και Βαγγέλη Καλογιάννη και στη συνέχεια στον χώρο αυτό στεγάσθηκαν το ψητοπωλείο του Χιώτη και το βιβλιοχαρτοπωλείο του Αγνάντη.
-Το επόμενο κατάστημα ήταν το οπωροπωλείο του Ιωάννη Μαλίτα, το οποίο αργότερα πέρασε στα χέρια των αδελφών Θωμά και Δημητρίου Μπαϊράμη. Κατόπιν μετατράπηκε σε κρεοπωλείο το οποίο διαχειριζόταν ο Κώστας Στίγκας. Μεταπολεμικά στο σημείο αυτό λειτούργησε η ψησταριά «Ρούμελη».
-Αμέσως μετά ήταν το εστιατόριο-πατσατζίδικο του Λάζαρου Χαμαϊδή. Η λειτουργία του καταστήματός του άρχισε λίγο μετά το 1920 και διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η κουζίνα του ήταν εξαιρετική, όμως τα «Τέμπη» ήταν περισσότερο φημισμένα για τον πρωινό πατσά, η νοστιμιά του οποίου συναγωνιζόταν τους θαυμάσιους πατσάδες του Τσούγκαρι. Ο ίδιος ένιωθε υπερήφανος για την κουζίνα του, όμως πάνω απ’ όλα τα φαγητά θεωρούσε ότι σερβίριζε τον καλύτερο πατσά της Λάρισας και διέθετε το καλύτερο αμπελακιώτικο κρασί. Ο Λάζαρος Χαμαϊδής εκτός από το εστιατόριο τα «Τέμπη» είχε αναπτύξει επιχειρηματική δραστηριότητα και σε έναν άλλο τομέα. Στην οδό Αγίας Μαρίνας όπου ήταν και το σπίτι του, διατηρούσε βιοτεχνία αεριούχων ποτών, η οποία άρχιζε τη λειτουργία του την άνοιξη και σταματούσε το φθινόπωρο. Παρασκεύαζε λεμονάδες οι οποίες όμως δεν έμοιαζαν σαν τους σημερινούς χυμούς. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι δεν ήταν το μόνο κατάστημα αεριούχων ποτών στη Λάρισα κατά την προπολεμική εποχή. Υπήρχαν και άλλα, από τα οποία όμως δύο συναγωνίζονταν σε κατανάλωση τον Χαμαϊδή. Ήταν του Δικόπουλου [1] και του Ζουρτού. Απ’ αυτά το αρχαιότερο ήταν του Ζουρτού που πρόσφερε απίθανα αναψυκτικά στους Λαρισαίους πριν από εκατό και πλέον χρόνια [2]. Λόγω της δημοφιλίας του ο Λάζαρος Χαμαϊδής διετέλεσε για πολλά χρόνια Δημοτικός Σύμβουλος.
-Δίπλα από το εστιατόριο του Χαμαϊδή είχε το κουρείο του ο Σπύρος Αργυρίου. Καταγόταν από την Πελοπόννησο, αλλά μεγαλώνοντας αντί για την Αμερική βρέθηκε στη Λάρισα. Ήταν από τους γραφικούς τύπους που διέθετε άφθονους τότε η Λάρισα, αλλά και αρκετά πνευματώδης. Η παρουσία του έδινε μια γραφικότητα στον κεντρικό αυτό δρόμο της πόλης.
-Σε επαφή με το προηγούμενο κατάστημα βρισκόταν το κρεοπωλείο των αδελφών Θεοδώρου και Αθανασίου Μπίμπου. Το 1933 με τη δημιουργία της Δημοτικής Αγοράς μετακόμισε σ’ αυτήν ο ένας εκ των αδελφών.
-Δίπλα από το κρεοπωλείο των αδελφών Μπίμπου βρισκόταν το καπνοπωλείο των Δημ. Μπακρατσά και Μιλάνου Μπερατινού. Οι δύο συνεταίροι παρήγαγαν τσιγάρα για λογαριασμό του Κρατικού Καπνεργοστασίου[3].
Η οδός Πανός ήταν ένας πολυσύχναστος δρόμος που συγκέντρωνε πολλούς γραφικούς τύπους, οι οποίοι με την παρουσία τους έδιναν εύθυμο τόνο στην μονότονη ζωή της εποχής. Το 1929 έκανε την εμφάνισή του ο υπέρτατος όλων των «τύπων» της Λάρισας, Κώστας Τσαντζάλης. Είχε ξεκινήσει τον προεκλογικό αγώνα για την ανάδειξή του στο δημαρχιακό αξίωμα και έκανε το πολιτικό του ... ντεμπούτο τριγυρίζοντας σε όλους τους πολυσύχναστους χώρους της Λάρισας. Η διέλευσή του από την οδό Πανός γινόταν πολλές φορές την ημέρα, αφού από τους καταστηματάρχες της απολάμβανε την ...αποθέωση στο πρόσωπό του[4].
Θα συνεχίσουμε την περιγραφή των καταστημάτων της οδού Πανός σε προσεχές σημείωμά μας.
----------------
[1]. Το εργοστάσιο του Δικόπουλου βρισκόταν στην οδό Τζαβέλλα, κοντά στη διασταύρωσή της με την οδό Ηπείρου.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το «Κολωνάκι» της Λάρισας-Ε΄», εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 30ής Δεκεμβρίου του 2020.
[3]. Το Κρατικό Καπνεργοστάσιο βρισκόταν στην οδό Φιλελλήνων, στον χώρο όπου σήμερα καταλαμβάνει το μέγαρο του ΟΤΕ.
[4]. Ολύμπιος (Περραιβός Κώστας). Η Οδός Πανός και παλιοί τύποι, εφ. «Λάρισα», φύλλο της 12ης Νοεμβρίου 1973.