Έτσι: «… στις 28 Ιούνη 1878 κατέπλευσε στον όρμο της Λεμεσού το πρώτο αγγλικό πολεμικό πλοίο το «Παλλάς» από το οποίο αποβιβάστηκε μονάδα πεζοναυτών που παρέλαβε από την τουρκική φρουρά το κάστρο της πόλης. Η Τουρκική σημαία υπεστάλη ύστερα από 307 χρόνια και στη θέση της υψώθηκε η Αγγλική.» (βιβλ. σελ. 359)
Η παρουσία των Άγγλων στην Κύπρο χαροποίησε τους Ελληνοκύπριους διότι οι νέοι ιδιοκτήτες της ήταν χριστιανοί και όχι μουσουλμάνοι και πίστεψαν ότι όπως τα Επτάνησα στο Ιόνιο Πέλαγος παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από τους Άγγλους κατακτητές, έτσι και η Κύπρος στο μέλλον θα έπρεπε να παραχωρηθεί στην Ελλάδα.
Σημαντικό ρόλο στις επιδιώξεις των Ελληνοκυπρίων για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα έπαιξε η Εκκλησία της Κύπρου. Ένας σημαντικός παράγοντας στο ενωτικό σύνθημα ήταν ο επίσκοπος Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς, που από τον Γενάρη του 1930 ίδρυσε την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων (ΕΟΚ) που βασικό σκοπό και επιδίωξη είχε την ΕΝΩΣΗ της Κύπρου με την Ελλάδα.
Ο επίσκοπος Μυλωνάς ήταν εκείνος που συνετέλεσε στη δημιουργία επαναστατικών οργανώσεων σε όλη την Κύπρο με σκοπό την ένωση. Ήταν εκείνος που συνετέλεσε ώστε στις 17 Οκτωβρίου 1931, παραμονή του ξεσηκωμού, να ιδρυθεί η οργάνωση της Ε.Ρ.Ε.Κ. ( Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κύπρου ) με μία σημαντική διακήρυξη προς τους Ελληνοκύπριους πατριώτε : «Έλληνες αδερφοί. Πενήντα και τρία χρόνια Αγγλικής κατοχής έπεισαν όλους και διαπίστωσαν περιτράνως: α. Ότι οι δούλοι λαοί δεν ελευθερούνται με τας ικεσίας και παρακλήσεις και τας εκκλήσεις προς τα αισθήματα των τυράνων β. Ότι η μόνη σωτηρία μας από πάσης απόψεως είναι η εθνική απολύτρωσις και ότι οι ξένοι είναι εδώ δια να θεραπεύσουν τα γενικά και ειδικά συμφέροντά των με κατάντημα βέβαιον την ηθικήν και υλικήν μας εξαθλίωση… Να υψώσωμεν υπό το φως της ημέρας την σημαίαν της Ενώσεως και μέσα εις τας καμίνους των συνεχών προσπαθειών συσπειρωμένοι γύρω της, ομονοούντες και λησμονούντες τας διχονοίας, με πάσαν θυσίαν και παν μέσον να επιδιώξωμεν την εθνική μας λύτρωσην δια της μετά της Μητρός Ελλάδος Ενωσεώς μας…» (βιβλ.σελ.367)
Ο ξεσηκωμός άρχισε στις 18 Οκτωβρίου από τη Λάρνακα όπου ο επίτροπος Μυλωνάς άρχισε να εκφωνεί τις επαναστατικές του ομιλίες, σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κύπρου, στην Λεμεσό, στην Πάφο, στην Αμμόχωστο, στην Κερύνεια και στη Λευκωσία όπου το πλήθος της συγκέντρωσης έφτασε τις 20.000. Για τη μεγάλη αυτή κινητοποίηση των Ελληνοκυπρίων ο Άγγλος κυβερνήτης Στορρς κάλεσε στρατιωτική βοήθεια από την Αίγυπτο, ενώ επέβαλε στρατιωτικό νόμο στην Κύπρο και άρχισαν οι συλλήψεις των Ελλήνων επαναστατών. Στις 24 Οκτωβρίου συνελήφθη ο επίσκοπος Μυλωνάς Νικόδημος. Το εξαγριωμένο πλήθος έφτασε στο κυβερνείο της Λευκωσίας και το πυρπόλησε, ενώ κατέβασε την αγγλική σημαία και ύψωσε την ελληνική. Σε αυτή την εξέγερση σκοτώθηκαν 9 Ελληνοκύπριοι, ενώ τραυματίστηκαν 30.
Στην Ελλάδα η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, διαφώνησε με την εξέγερση και κάλεσε τον πρεσβευτή της από την Λευκωσία, Αλέξιο Κύρου. Και ίσως ο Βενιζέλος να είχε δίκιο διότι ο στρατιωτικός νόμος του Στορρς διατηρήθηκε μέχρι το 1940 και η λέξη ένωση έπαψε να υπάρχει, ενώ οι Άγγλοι συμμάχησαν με τους Τουρκοκύπριους σε βάρος των Ελληνοκυπρίων εχθρών τους.
Η επόμενη αναμέτρηση των Ελληνοκυπρίων με του Άγγλους κατακτητές άρχισε στην 1 – 4 – 1955 με αρχηγό τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα που ίδρυσε την Ε.Ο.Κ.Α. με την συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Β’ ενώ απέκλεισε την συμμετοχή κομμουνιστών στην οργάνωση. Η 1η Απριλίου 1955 είναι εθνική επέτειος της Κυπριακής Δημοκρατίας από το 1989. Η συνεργασία της Αγγλίας με τους Τουρκοκύπριους και τους Τούρκους σε βάρος των Ελλήνων είχε ως αποτέλεσμα το υποβληθέν από τον πρωθυπουργό της Αγγλίας Χάρολντ Μακμίλλαν, διχοτομικό σχέδιο για την Κύπρο. Σχέδιο που απέκλειε τη μελλοντική ένωση και την ανεξαρτησία της Κύπρου. Έτσι με το υποβληθέν σχέδιο έγινε η τριμερής διάσκεψη στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1955, παρά τις διαφωνίες του Μακαρίου. Την Ελλάδα αντιπροσώπευσε ο Στέφ. Στεφανόπουλος και την Τουρκία ο Ζορλού. Με την τριμερή αυτή διάσκεψη του Λονδίνου οι Άγγλοι έβαλαν την Τουρκία στην Κύπρο, ενώ η συνθήκη της Λωζάνης το 1923 απέκλειε οριστικά την παρουσία της στην Κύπρο. Έτσι οι Τουρκοκύπριοι με την ανοχή των Άγγλων στρατιωτών έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των Ελληνοκυπρίων. Κατέστρεφαν ελληνικές περιουσίες βάζοντας φωτιά παντού, σε σπίτια, μαγαζιά και εργοστάσια με σκοπό την απομάκρυνση των Ελληνοκυπρίων από τα τουρκοκρατούμενα χωριά και γενικά σε όλη την Κύπρο.
Το σχέδιο Μακμίλλαν απέρριψε βασικά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και αποδεχόταν την ίδρυση ανεξαρτήτου Κυπριακού κράτους. Ο Μακάριος και ο Καραμανλής αποδέχτηκαν το σχέδιο μετά την επίσκεψη του Μακμίλλαν στην Αθήνα και έτσι το σχέδιο συζητήθηκε στην 13η συνέλευση του Ο.Η.Ε.. Η τελική συμφωνία του σχεδίου μονογράφτηκε στην Ζυρίχη στις 11 Φεβρουαρίου 1959 από τον Καραμανλή και τον Μεντερές. «Η ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία είχε γεννηθεί στην Ζυρίχη».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Σύγχρονη Εγκυκλοπαίδεια ΕΥΡΩΠΗ, ΕΛΛΑΔΑ, ΚΟΣΜΟΣ Τόμος 14 ΚΥΠΡΟΣ, Εκδ. Χριστόπουλος, Αθήνα 1993.