Ενάρετοι Οθωμανοί υπήκοοι, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα με τις ευεργεσίες και τις δωρεές τους σε ιερούς ναούς και άλλα ευαγή ιδρύματα, ανέδειξαν τις διαχρονικές αξίες της φιλανθρωπίας, της αγάπης, της φιλοτιμίας και της αλληλεγγύης. Ειδικά στη Λάρισα και στα χωριά που υπάγονται στην εκκλησιαστική της περιφέρεια, έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν Οθωμανοί που προσέφεραν μέρος της περιουσίας τους για τους παραπάνω σκοπούς.

Στην παραπάνω κατηγορία ανήκε ο Οθωμανός κτηματίας Μεχμέτ Ραΐφ Αβδουλάχ [1]. Κατείχε τεράστια ακίνητη περιουσία στον αστικό ιστό της Λάρισας (χάνια, εργαστήρια, κλιβάνους κ.α.) καθώς και μεγάλες αγροτικές εκτάσεις στο τσιφλίκι του στο Σαρτζιλάρ του τότε Δήμου Συκουρίου (σημ. Γλαύκη της Λάρισας). Όπως αναφέρει ο Επαμεινώνδας Φαρμακίδης «καταγόταν από Χριστιανική οικογένεια της Λάρισας και εξεδήλου πολλάκις εν κρυπτώ και εν μεγίστη εχεμυθεία την προς τους Χριστιανούς και την θρησκείαν των συμπάθειαν» [2]. Στις 4 Μαΐου 1886 μετέβη στο συμβολαιογραφικό γραφείο του Ανδρέα Ροδόπουλου όπου τον περίμεναν οι γεωργοί Γεώργιος Γεωργουσόπουλος και Μήτρος Τζουντζούλης (ή Τζουντζόπουλος) οι οποίοι ήταν κάτοικοι της Γλαύκης και μέλη του εκκλησιαστικού συμβουλίου του ιερού ναού του Αγίου Αθανασίου. Ο Ραΐφ Αβδουλάχ προέβη στη σύνταξη δωρητηρίου συμβολαίου [υπό τον τίτλο της μεταξύ ζώντων αμετακλήτου δωρεάς] σύμφωνα με το οποίο δώρισε στον ναό τα γύρωθεν αυτού οικόπεδα αξίας 400 δρχ. τα οποία ανήκαν στην πλήρη κυριότητά του [3]. Το οικόπεδο στην ανατολική πλευρά του ναού είχε εμβαδόν 1.500 τετραγωνικών πήχεων, στην δυτική 980 τετραγωνικών πήχεων και στη μεσημβρινή είχε εμβαδόν ίσο με την απόσταση που χώριζε τον ναό με το σχολείο. Η δωρεά πραγματοποιήθηκε με τους εξής ρητούς και υποχρεωτικούς όρους: α) Ο ναός του Αγίου Αθανασίου, ή άλλος ναός, ή η κοινότητα του Σαρτζιλάρ «δεν δύνανται ουδέποτε να εκποιήση, υποθηκεύση, ή άλλως πως εβαρύνει τα οικόπεδα ταύτα, ούτε και μεταχειρισθή αυτά ως αγοράν (δηλαδή τόπον εμπορίου), ή εις άλλας κερδοσκοπικάς χρήσεις, ούτε να ενοικιάση αυτά, ούτε να αναγείρη επ’ αυτών οικίας, χάνια, φούρνον, παντοπωλεία ή άλλα οιανδήποτε εργαστήρια ή καφενεία», β) «Η χρήσις των οικοπέδων θα είναι αποκλειστικά ως περίβολος του ναού και ως μπαξές αυτού», γ) «Ο ναός δύναται να περιτοιχίση αυτά περιμετρικώς και να αναγείρη ένα μικρόν κελλίον [οικίσκου] προς διαμονήν μόνον του κανδηλανάπτου του ναού», δ) «Σε περίπτωση παραβιάσεως των όρων η παρούσα δωρεά θα θεωρήται αυτοδικαίως ως ανακληθείσα και θα επανέλθουν τα δωρηθέντα κτήματα εις τον δωρητήν» και ε) «Εάν ο ναός προσβάλει διά των νομίμων αντιπροσώπων του το παρόν συμβόλαιον διά λόγους τυπικούς ή ουσιαστικούς και εάν δηλωθεί ότι παλαιότερον τα οικόπεδα ανήκον εις τον ναόν (στην κατοχή δηλαδή ανέκαθεν του ναού) τότε πάλιν ανακαλείται η δωρεά». Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Ναού δήλωσε ότι «όχι μόνον αποδέχεται τη δωρεάν υπό τους ως άνω όρους αυτής αλλά εκφράζει προς τον δωρητήν την βαθειά του ευγνωμοσύνη».

Η φιλανθρωπική διάθεση του Ραΐφ Αβδουλάχ αποτυπώθηκε πολλά χρόνια μέσα από τις διαθήκες του. Συνέταξε δύο. Στην πρώτη (17 Μαρτίου 1894) κληροδότησε 250 χρυσές Τουρκικές λίρες σε διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα της Λάρισας [4]. Η διαθήκη αυτή ανακλήθηκε και συνέταξε δεύτερη και οριστική στις 22 Ιανουαρίου 1896. Σύμφωνα με την τελευταία κληροδότησε 150 χρυσές Τουρκικές λίρες για να διατεθούν από τους γαμπρούς του, Μεχμέτ Ραΐφ αγά και Μουσταφά Σεραμπή, προς αποκατάσταση πτωχών κοριτσιών, διά χρηματικά βοηθήματα σε πτωχούς ή σε οιανδήποτε άλλον φιλανθρωπικό σκοπό εγκρίνουν οι γαμπροί του [5].

Τέσσερα χρόνια αργότερα (Σεπτέμβριος 1900), ο Μεχμέτ Ραΐφ Αβδουλάχ παρουσία του επιθεωρητή των Δημοτικών Σχολείων Λαρίσης Κωνσταντίνου Σταθόπουλου (κατοίκου Αγρινίου και ως εκπρόσωπο του Δημοσίου) προέβη σε δύο ακόμα δωρεές. Αφενός μεν δώρισε προς το Δημόσιο ένα οικόπεδο στο χωριό Σαρτζιλάρ (Γλαύκη) στην τότε θέση «Παλαιόχανο» για την ανέγερση δημοτικού σχολείου και του περιβόλου αυτού [6], αφετέρου δε ένα άλλο οικόπεδο εκτάσεως 952 τ.μ. στο ίδιο χωριό και στη θέση «Αλωνότοπο» [7] για την ανέγερση ενός δεύτερου δημοτικού σχολείου με τους ίδιους όρους που έθεσε στην πρώτη δωρεά. Το τελευταίο οικόπεδο συνόρευε στην ανατολική του πλευρά με την δημοσία οδό Λαρίσης – Τσουλάρ (Μελίας) [8].

(συνεχίζεται)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Το κείμενο αποτελεί τμήμα ανακοίνωσης με τίτλο: «Oθωμανοί ευεργέτες και δωρητές των ιερών ναών της εκκλησιαστικής περιφερείας Λαρίσης (1423-1923)» που παρουσιάσθηκε στην ΣΤ’ Επιστημονική Ημερίδα Λαρισαϊκών Αγιολογικών Σπουδών, που διοργάνωσε η Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου στο αμφιθέατρο της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Λάρισας (2 Νοεμβρίου 2017). Η ανακοίνωση δημοσιεύθηκε στον 9ο τόμο (2019) του ετήσιου επιστημονικού περιοδικού «Θεσσαλικά Μελετήματα» (σ. 129-140).

[2]. Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, Η Λάρισα. Από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881). Βόλος: Καλλιτεχνικά τυπογραφεία Κων. Π. Παρασκευοπούλου, 1926. Επανέκδοση με σχόλια του Κώστα Σπανού. Λάρισα 2001, σ. 178.

[3]. «Ο Ραΐφ Αβδουλάχ επιθυμών οικειοθελώς και ευχαρίστως να προικίση τον αναγκαιούντα περίβολον του ως άνω Ναού (Αγίου Αθανασίου) δωρείται υπό τον τίτλον της μεταξύ ζώντων αμετακλήτου δωρεάς προς τον προσημειωθέντα ναόν του Αγίου Αθανασίου, περιοριζόμενον απανταχόθεν με γαίας ή οικόπεδα αυτού (του Ραΐφ Αβδουλάχ) εκ των συνεχομένων του Ναού οικοπέδου του, τρία οικόπεδα κατά την ανατολικήν, δυτικήν και μεσημβρινήν πλευράν». Βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 016 [1886], αρ. 4594 (4 Μαΐου 1886).

[4]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 048 [1894], αρ. 14833 (17 Μαρτίου 1894).

[5]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 054 [1895-1896], αρ. 16973 (22 Ιανουαρίου 1896).

[6]. Το οικόπεδο δωρίθηκε υπό τους εξής δύο όρους: α) Ο περίβολος του σχολείου δεν θα απέχει περισσότερο από επτά (7) μέτρα από το κτίριο του σχολείου και β) το δωρηθέν οικόπεδο θα χρησιμοποιηθεί μόνον για τον προαναφερθέντα σκοπό. Βλ. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 080 [1900], αρ. 29826 (5 Σεπτεμβρίου 1900). Η ανέγερση του σχολείου ήταν πάγιο αίτημα των 375 κατοίκων του από το 1875. «Στερείται δε σχολής, ής μεγάλην ανάγκην έχει». Βλ. Δωρόθεος Σχολάριος [Μητροπολίτης π. Λαρίσσης], Έργα και Ημέραι. Εν Αθήναις: εκ του τυπογραφείου Γ. Καρυοφύλλη, 1877, σ. 230.

[7]. Το οικόπεδο αυτό καλλιεργούσε μέχρι την ημερομηνία της δωρεάς ο κολλίγος Βασίλειος Γεωργουσόπουλος.

[8]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 080 [1900], αρ. 29871 (8 Σεπτεμβρίου 1900).

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου