Έχοντας πολωνική καταγωγή και οθωμανική υπηκοότητα γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1841. Σπούδασε στη Φαρμακευτική Σχολή των Παρισίων και μετά τη λήψη του διδακτορικού του επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου κατατάχθηκε στις τάξεις του στρατού. Διετέλεσε επί σειρά ετών καθηγητής στην Αυτοκρατορική Ιατρική Σχολή και διευθυντής του Αυτοκρατορικού Φαρμακείου. Πρόεδρος του συλλόγου των φαρμακοποιών της Κωνσταντινούπολης (9 Ιουνίου 1879) επανεξελέγη μετά την ανασύστασή του στις 23 Ιουνίου 1892. Συμμετείχε σε δεκάδες επιστημονικά συνέδρια και συνέγραψε μελέτες για τη θεραπεία των λοιμωδών νοσημάτων. Τo 1893 τιμήθηκε από τον σουλτάνο με τον τίτλο του πασά.

Τις παραμονές του πολέμου αφίχθη στη Θεσσαλονίκη και οργάνωσε τις κινητές νοσηλευτικές μονάδες και τα επιμέρους παραρτήματα αυτών σε όλη την έκταση της μεθορίου. Ίδρυσε κινητές μονάδες στη Βέροια, τα Σέρβια και την Ελασσόνα, ενώ παράλληλα έθεσε σε λειτουργία έξι σταθμούς πρώτων βοηθειών, έκαστος των οποίων στελεχώθηκε με έναν χειρούργο, έναν παθολόγο ιατρό και έναν φαρμακοποιό με τον βοηθό του [1]. Επίσης οργάνωσε τα παραρτήματα του Ερυθρού Σταυρού που είχαν συσταθεί με χορηγίες της Οθωμανικής Τράπεζας (Société ottomane du Croissant Rouge), επικεφαλής των οποίων τέθηκε ο διάσημος Ελβετός χειρουργός Edmond Lardy (1859-1935). Εκτός από τους ιατρούς, τα παραρτήματα στελεχώθηκαν και με φαρμακοποιούς από την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις της Μακεδονίας [2].

Ο Bonkowski έφθασε στη Λάρισα στις 17 Απριλίου 1897, λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της πόλης συνοδευόμενος από τον Lardy. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο τελευταίος: «Όταν ο τουρκικός στρατός εισήλθε στη Λάρισα, μία όμορφη πόλη με καλή ρυμοτομία και μεγάλους δρόμους, κατέλαβε τα τρία νοσοκομεία που είχε εγκαταλείψει κατά την υποχώρησή του ο Ελληνικός στρατός. Ένα νεόδμητο μεγάλο κτίριο στις όχθες του Πηνειού που λόγω κακής συντήρησης ήταν βρόμικο και έμοιαζε ερειπωμένο, το παλαιό μεγάλο ξύλινο νοσοκομείο της πόλης που «γρύλιζε» από το βουητό των εντόμων και το μεγαλοπρεπές κτίριο ενός σχολείου με μεγάλες φωτισμένες αίθουσες, στο προαύλιο του οποίου υπήρχαν σκόρπια γλυπτά και ενεπίγραφα μάρμαρα. Στο τελευταίο υπήρχε μία πλήρως οργανωμένη αίθουσα εγχειρήσεων, ενώ σε άλλη αίθουσα βρήκαμε 120 κιβώτια με άθικτο υγειονομικό υλικό και μερικά μπουκάλια με θαυμάσιο τοπικό ρακί. Κατελήφθη επίσης και ένα μικρό θεραπευτήριο με 20 κρεβάτια που είχε εγκαταλείψει εσπευσμένα ο Αγγλικός Ερυθρός Σταυρός» [3].

Ο Bonkowski ζήτησε τον άμεσο καθαρισμό και απολύμανση των προαναφερθέντων κτιρίων. Στη νοσηλευτική μονάδα του Edmond Lardy παραχωρήθηκε το κτίριο του σχολείου (Διδασκαλείο της Λάρισας), το οποίο είχε ήδη λειτουργήσει ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο από τον Ελληνικό στρατό. Στις 18 Απριλίου 1897 ο Bonkowski με το επιτελείο του αναχώρησαν έφιπποι για τον Δομοκό και τα Φάρσαλα, ενώ μετά την επιστροφή τους άρχισαν να αναζητούν χώρους υποδοχής των τραυματιών από τα διάφορα θέατρα του πολέμου. Ο αρχίατρος επέλεξε την εγκαταλειμμένη «μεγαλοπρεπή έπαυλη ενός σημαντικού αλευροβιομήχανου της Λάρισας» [4] ως παράρτημα του προαναφερθέντος Στρατιωτικού Νοσοκομείου που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση αυτό. Στην έπαυλη που τέθηκε σε λειτουργία στις 4 Μαΐου 1897 φιλοξενήθηκαν 263 τραυματισμένοι Τούρκοι στρατιώτες προερχόμενοι κυρίως από τις τάξεις των εφέδρων.

Η προαναφερθείσα έπαυλη ανήκε στον κτηματία και μέτοχο του μεγάλου αλευρόμυλου της Λάρισας (σημ. Μύλος Παππά) Κωνσταντίνο Σκαλιώρα η οικογένεια του οποίου είχε αναχωρήσει από την πόλη. Σημειώνει σχετικά ο Νικόλαος Παπαθεοδώρου: «Το τριώροφο αρχοντικό ήταν ένα αμιγές δείγμα νεοκλασικισμού στη Λάρισα. Κτίστηκε στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα στη γωνία των σημερινών οδών Πατρόκλου και Ρούσβελτ, εκεί όπου στεγάζεται το Γραφείο Στρατολογίας. Το ισόγειο ήταν ουσιαστικά ένα υπερυψωμένο υπόγειο, πάνω από το οποίο αναπτύσσονταν δύο όροφοι. Ήταν κτισμένο σε ικανή απόσταση από την οικοδομική γραμμή και από την πλευρά της Ρούσβελτ περιφράσσονταν από χαμηλό τοιχίο, το οποίο κατά διαστήματα έφερε καλοδουλεμένα μεταλλικά κιγκλιδώματα. Αμέσως μετά τη μεταλλική είσοδο ξεκινούσε μια μεγαλοπρεπέστατη ευρεία μαρμάρινη σκάλα με πολλές βαθμίδες η οποία οδηγούσε στον πρώτο όροφο. Η είσοδος στον όροφο ήταν μια αρχιτεκτονική αποθέωση. Δύο ιωνικοί κίονες δημιουργούσαν τρεις τοξωτές καμάρες και μετά την παρεμβολή προστώου ξεκινούσε η πρόσβαση στον όροφο. Δεξιά και αριστερά στην πρόσοψη υπήρχαν μεγάλα παράθυρα. Η ίδια ακριβώς νεοκλασική διάταξη υπήρχε και στον δεύτερο όροφο, όμως εδώ αντί για παράθυρα υπήρχαν πόρτες, οι οποίες οδηγούσαν σε στενούς εξώστες, υποβασταζόμενους από μαρμάρινα φουρούσια» [5].

Καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη Θεσσαλία ο Charles Bonkowski αναδείχθηκε σε εξαίρετο οργανωτικό νου, έχοντας σχεδιάσει με κάθε λεπτομέρεια το έργο της υγειονομικής υπηρεσίας. Στο πεδίο της μάχης όλοι οι Τούρκοι τραυματίες μετά από επιτόπια εξέταση από έμπειρους ιατρούς χωρίζονταν ανά κατηγορίες ανάλογα με την κρισιμότητα του τραύματός των. Οι σοβαρά τραυματισμένοι μεταφέρονταν στα μεγάλα νοσοκομεία, οι λιγότερο στους πρόχειρους υγειονομικούς σταθμούς και οι ελαφρά παρέμεναν στα μετόπισθεν για να τους παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Μετά την παρέλευση λίγων ημερών οι τραυματίες των δύο πρώτων κατηγοριών μεταφέρονταν από το λιμάνι του Βόλου με ατμόπλοια στην Κωνσταντινούπολη.

Μετά το τέλος του πολέμου ο Bonkowski επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές. Απεβίωσε στις 10 Ιανουαρίου 1905 [6].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Journal de Salonique (Θεσσαλονίκη), φ. 156 (24 Μαΐου 1897).

[2]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Φαρμακοποιοί και φαρμακεία της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1872-1912», Διεπιστημονικό Συμπόσιο: «Η Θεσσαλονίκη στις παραμονές του 1912» (Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, 21-23 Σεπτεμβρίου 2012). Πρακτικά. Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης 2015, σ. 348-403.

[3]. Edmond Lardy, La guerre gréco-turque: résumé historique et stratégique accompagné de notes médicales. Neuchâtel: Attinger, 1899, σ. 78-84.

[4]. Edmond Lardy, σ. 90.

[5]. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, «Το αρχοντικό Σκαλιώρα: Ένα λαμπρό δείγμα νεοκλασικισμού στη Λάρισα», Larissanet (Λάρισα), φ. 29 Νοεμβρίου 2013.

[6]. Για πλήρες βιογραφικό βλ. Feza Günergun, «Bonkowski pacha (1841-1905): an Ottoman pharmacist and chemist of the second half of the 19th century» (στην τουρκική), I. Türk Tip Tarihi Kongresi (Istanbul, 17-19 Şubat 1988), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992, σ. 229-252.

Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου