Ο καθηγητής του Γέηλ Στάνλεϊ Μίλγκραμ, με ένα - αντιδεοντολογικό - πείραμα ψυχολογίας, μελέτησε την υπακοή των ανθρώπων στην εξουσία, «ξεγυμνώνοντας», κυριολεκτικώς, την ανθρώπινη φύση. Απέδειξε, πως λίγα μόλις χρόνια μετά από τις ναζιστικές θηριωδίες, οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να ξαναβγάλουν από μέσα τους το «θηρίο» ενάντια σε συνανθρώπους τους, υπακούοντας απλώς σε μια εξουσία, έναντι π.χ. κάποιας αμοιβής. Μόνο το 5% από τους συμμετέχοντες αποχώρησαν από το πείραμα αρνούμενοι να γίνουν «βασανιστές».
Ανάλογα φαινόμενα είδαμε να συμβαίνουν στη γερμανική ταινία «Το κύμα» (2008), ένα κοινωνικο-πολιτικό θρίλερ εμπνευσμένο από το κοινωνικό-ψυχολογικό πείραμα του δασκάλου Ron Jones το οποίο πραγματοποιήθηκε, το 1967, σε ένα σχολείο της Καλιφόρνια. Στο πείραμα αυτό οι μαθητές γρήγορα χειραγωγήθηκαν από τον Jones και έγιναν «οπαδοί» του. Η αίσθηση του ανήκειν σε μια «αποτελεσματική» κοινότητα προκάλεσε ένα «τσουνάμι» ενθουσιασμού στους μαθητές που ήσαν, πλέον, έτοιμοι να εκτελέσουν κάθε παλαβή εντολή του «φύρερ» τους όπως συνέβη και με τη ναζιστική νεολαία.
Στο διάσημο, πλέον, έργο του, το «1984», ο Βρετανός συγγραφέας Τζ. Όργουελ προφήτευσε με εξαιρετική ακρίβεια το μέλλον του κόσμου. Γραμμένο το βιβλίο το έτος 1948 μας έστειλε σαφές μήνυμα-προειδοποίηση για τα όσα ήδη μας συμβαίνουν και για όσα πρόκειται να μας συμβούν. Εμείς, όμως, βουτηγμένοι στη «λάσπη» των περιττών πραγμάτων, του «Μπιγκ Μπράδερ» και του «Σαρβάιβορ» αρνούμαστε να το λάβουμε αυτό το μήνυμα. Το προχωρήσαμε μάλιστα και παραπέρα: αποδεχόμαστε οικειοθελώς και προσφέρουμε -«ως πρόβατα επί σφαγή»- τα προσωπικά μας στοιχεία σε διαδικτυακές βάσεις δεδομένων. Ακόμη και το πού βρισκόμαστε κάθε στιγμή.
Είναι πάντως εκπληκτικό το πόσο πολύ μοιάζουν ο πολίτης του «1984» και, ας πούμε, ο Κινέζος πολίτης του 2018. Μπορεί να μην περιορίζονται από αληθινές αλυσίδες αλλά η πρόσβασή τους σε πληροφορίες είναι τόσο ελεγχόμενη και παραποιημένη που η μόνη, σχεδόν, αλήθειά τους είναι η αλήθεια του κόμματος που κατέχει μονίμως την εξουσία. Μοιάζουν άλλωστε και στην ταξική διάρθρωση καθώς ο πληθυσμός της δυστοπικής «Ωκεανίας» στο «1984» διαχωρίζεται: 1. Στο εσωτερικό κόμμα, την άρχουσα και ευημερούσα τάξη του 1% 2. Στο εξωτερικό κόμμα, των υπαλλήλων και άλλων εργαζομένων (20%) και 3. Στο προλεταριάτο, που ζει στα όρια της εξαθλίωσης. Όπως, περίπου, συμβαίνει τώρα παντού, σχεδόν, στον κόσμο μας.
Στη σημερινή εξάλλου Κίνα, το «σύστημα κοινωνικής πίστωσης / βαθμολόγησης» (Social Credit System, SCS) συλλέγει, σε πειραματικό, προς το παρόν, στάδιο, σε ορισμένες περιοχές της χώρας, τα ηλεκτρονικά δεδομένα των πολιτών τους για την αξιολόγησή τους σε κάθε τομέα της καθημερινότητάς τους. Από το 2020 και μετά, το σύστημα θα τροφοδοτείται με δεδομένα από 626 εκατ. κάμερες που θα είναι τοποθετημένες σε όλη την κινέζικη επικράτεια και θα παρακολουθούν τους πάντες. Απώτερος στόχος είναι ο έλεγχος συμμόρφωσής τους με το καθεστώς.
Σύμφωνα με την «Le Monde Diplomatique» ανετέθη ήδη σε οχτώ ιδιωτικές εταιρείες να προσδιορίσουν με κατάλληλους αλγορίθμους τα αποτελέσματα της «κοινωνικής πίστωσης».
Με αυτό τον τρόπο κάθε άτομο, με βάση τη «συμπεριφορά» του θα κερδίζει ή θα χάνει πόντους στο SCS πράγμα που θα αντανακλά στην καλύτερη ή στη χειρότερη ή, ίσως, σε μηδενική πρόσβαση σε κρατικές -και όχι μόνο- υπηρεσίες κάθε είδους. Π.χ. στο να στέλνουν τα παιδιά τους σε περισσότερο ή σε λιγότερο «αποτελεσματικά» Σχολεία. Επιπροσθέτως, ο πρώην αναπλ. διευθυντής του Κέντρου Αναπτυξιακής Έρευνας του Κινέζικου Κρατικού Συμβουλίου, Hou Yunchun, είπε τον περασμένο Μάιο πως «το σύστημα θα πρέπει να λειτουργεί έτσι ώστε οι άνθρωποι με χαμηλό σκορ να χρεοκοπούν». Και μετά στον «Καιάδα».
Πριν μερικές εβδομάδες μέλη της πανεπιστημιακής ελίτ και φοιτητές, που αυτό-προσδιορίζονταν ως μαρξιστές (!), συνελήφθησαν διότι διαδήλωναν τη συμπαράστασή τους σε εργαζόμενους της μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας Jasic.
Προσφάτως, επίσης, οι φοιτητές επιχείρησαν να διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες εργασίας σε εργοστάσια που προμηθεύουν εξαρτήματα στην Apple και έδειξαν την αλληλεγγύη τους στους ανθρακωρύχους που ζητούν αποζημιώσεις για ασθένειες που σχετίζονται με το επάγγελμά τους. Είναι προφανές πως το μέλλον των διαμαρτυρομένων εργαζομένων της Jasic, των ανθρακωρύχων, των Πανεπιστημιακών όπως και των φοιτητών, σύμφωνα με το SCS, προδιαγράφεται ζοφερό καθώς η «συμπεριφορά» τους δεν συνάδει με τις απαιτήσεις του.
Τα αποτελέσματα των ψυχολογικών πειραμάτων εξαρτημένης μάθησης και συμπεριφοράς που εισαγωγικά αναφέραμε αλλά και οι «προφητείες» του Όργουελ δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για να αισιοδοξούμε. Διότι δεν είναι μόνον η Κίνα. Η ανάδειξη ηγεσιών -ανά τον κόσμο-με ροπή στον αυταρχισμό (Τραμπ, Πούτιν, Μπολσονάρου…) καθώς και η ενίσχυση των ακροδεξιών δυνάμεων στην Ευρώπη επιτείνουν την απαισιοδοξία μας.
Διότι, ως φαίνεται, εν έτει πλέον 2019, η συλλογική μνήμη, στη δύσμοιρη ήπειρό μας αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει εξασθενήσει δραματικά. Ογδόντα τέσσερα χρόνια από τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου συμπεριφερόμαστε ήδη ωσάν να έχουμε πάθει πλανητική αμνησία ξεχνώντας τα δεινά που προκάλεσαν οι ποικιλώνυμοι φασισμοί.
Στην ουσία ξεχάσαμε το εβραϊκό ολοκαύτωμα. Προοιωνίζεται έτσι μια τραγική συνέχεια. Μοναδική μας ελπίδα αποτελούν η διανόηση και οι φοιτητές. Όχι μόνο στην Κίνα αλλά παντού.
Από τον Δημήτρη Νούλα, χημικό
