1878).
Ο Θ. Βρυζάκης φοίτησε, με τη μεσολάβηση πιθανώς του Φιλέλληνα Ludwig Thiersch, στο «Πανελλήνιον», το ελληνικό παιδαγωγικό σχολείο που είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας, καθώς ήταν γιος αγωνιστή που εκτέλεσαν οι Τούρκοι. Είναι ένας από τους πρώτους ζωγράφους ο οποίος, έχοντας ως πρότυπο έργα της φιλελληνικής ζωγραφικής, σχεδιάζει θέματα που έχουν σχέση με τον Επαναστατικό Αγώνα των Ελλήνων.
Ένα από τα πλέον εμβληματικά έργα του είναι «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» (1858), διότι πρόκειται για το πρώτο ιστορικό, με αλληγορική διάσταση έργο της νεοελληνικής ζωγραφικής. Στον πίνακα αυτόν συναντάμε στοιχεία που έλκουν την καταγωγή τους από τη μεταβυζαντινή ζωγραφική, όπως είναι η πολυπρόσωπη σύνθεση και η Παναγία, που εδώ όμως τη θέση της παίρνει η αλληγορία της Ελλάδας ως μία νέα γυναίκα, αρχαιοπρεπώς ντυμένη και στεφανωμένη.
Η Ελλάδα ως κυρίαρχη μορφή, καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του πίνακα τοποθετημένη στο κέντρο, σε απόλυτη ισορροπία με το γύρω χώρο. Μόλις έχει σπάσει τις αλυσίδες από τα πόδια της, υπονοώντας την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, ενώ τα ανοιχτά χέρια της ορίζουν συμβολικά μαζί με τα βουνά τον πλατύ ορίζοντα της απελευθερωμένης πλέον Ελλάδας.
Γύρω από τη νέα Ελλάδα συγκεντρωμένοι ως πιστοί, σε μία πολυπρόσωπη σύνθεση, βρίσκονται οι πρωτεργάτες της Επανάστασης. Ορισμένες φιγούρες κυριαρχούν, όπως αυτή του Μιαούλη, του Καραϊσκάκη και του Κολοκοτρώνη, εξυψώνοντας έτσι ο καλλιτέχνης τον ήρωα μέσα από το σύνολο, προβάλλοντας διδακτικά τη βαθιά πίστη στην πατρίδα, την Ελλάδα, που βρίσκεται πάνω απ’ όλους.
Η Ελλάδα, από την πλευρά της, αναγνωρίζει τον αγώνα των Ελλήνων, έναν αγώνα που δεν είχε να κάνει με διαφορές κοινωνικών τάξεων, ούτε είχε ως στόχο την απομάκρυνση κάποιων ανίκανων ηγετών, όπως συνέβαινε με άλλα επαναστατικά κινήματα μέχρι τότε. Συνάμα, όμως, ευγνωμονεί και μακαρίζει όλους τους Έλληνες, γνωστούς και αγνώστους, που θυσιάστηκαν έτσι ώστε η χαμένη και σβησμένη από τον χάρτη των εθνών πατρίδα των Ελλήνων, να ξαναειπωθεί ελεύθερη πια.
Αναγνωρίζει ότι ένας φτωχός, κατατρεγμένος λαός ύψωσε το ανάστημά του σε μία μεγάλη δύναμη, μόνο και μόνο για την απελευθέρωση του Ελληνικού έθνους, έχοντας ως μοναδικό σκοπό τη συνέχιση του ένδοξου παρελθόντος, που πρέσβευε πάντα υψηλά ιδανικά όπως πίστη, ελευθερία, ανθρωπισμός. Η Ελλάδα είναι ευγνωμονούσα καθώς για μία ακόμα φορά αποδεικνύεται ότι «η ποιότητα μπορεί να νικήσει την ποσότητα», όπως πολύ χαρακτηριστικά έχει ειπωθεί από τη σπουδαία ιστορικό Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.
Η αξία του πίνακα είναι διαχρονική και συνάμα επίκαιρη. Σε μία σύγχρονη απεικόνιση πιστεύω πως η Ελλάς θα είχε ξανά την ίδια μορφή. Θα ήταν και πάλι «ευγνωμονούσα» απέναντι σε όλους εκείνους τους Έλληνες που παρ’ όλες τις δυσκολίες τηρούν μία ηθική στάση. Ομοίως, θα είχε τα χέρια της απλωμένα δεξιά και αριστερά, ως μία συμβολική κίνηση προστασίας όλων εκείνων των Ελλήνων που αποστασιοποιούνται από τους εαυτούς τους δρώντας μόνο για το κοινό συμφέρον. Θα ήταν «ευγνωμονούσα» για τους Έλληνες που οι πράξεις τους διέπονται από δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, αυτοπειθαρχία, τιμιότητα, συνεργατικότητα και ακεραιότητα, ιδανικά που πρεσβεύουν οι Έλληνες ήρωες.
Μόνο έτσι αυτή η μικρή χώρα, το σύγχρονο Ελληνικό δημοκρατικό κράτος, μέλος πλέον της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κοινότητας, θα μπορεί να στέκει αγέρωχο σε πείσμα όλων των δεινών.

Από τη Δήμητρα Σαρακατσάνου-Παπαγιάννη, πολιτισμολόγο