Επιπλέον, σημειώνονταν στο ίδιο τηλεγράφημα πως «ο Κληρίδης πίστευε ότι ο Μακάριος επιδίωκε ενεργά να υπονομεύσει τη θέση του επειδή ήθελε να αποτύχει η Βιέννη II» και πως η σχέση του με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή ήταν καλή «όταν οι δυο τους μπορούσαν να συναντηθούν πρόσωπο με πρόσωπο». Λίγες ημέρες νωρίτερα - στις 10 Ιουνίου – ανάλογο τηλεγράφημα της Πρεσβείας στην Κύπρο προς το Αμερικανικό ΥπΕΞ, αναφέρονταν στις εκτιμήσεις του πρέσβη για τον ρόλο του Μακαρίου, ο οποίος φαίνεται ότι «αναγνωρίζει τον εποικοδομητικό ρόλο που διαδραματίζουν ο Πρόεδρος Ford και ο Υπουργός Kissinger (αν και άργησαν οι προσπάθειές τους) και χαιρετίζει τη μείωση των ελληνοτουρκικών εντάσεων που προκύπτουν» και απείλησε ότι θα έφευγε από τη Βιέννη «εάν οι Τουρκοκύπριοι προχωρήσουν στο συνταγματικό δημοψήφισμα της 8ης Ιουνίου». Παράλληλα, ο Αμερικανός πρέσβης αναφέρει ότι «εξέφρασα την ανησυχία μου ότι τα κονδύλια των ΗΠΑ δεν χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία μόνιμων στρατοπέδων που θα γίνονταν γόνιμο έδαφος για μια αμετάβλητη προσφυγική νοοτροπία και φανατισμό που δεν ήταν προς το συμφέρον της Κυπριακής Κυβέρνησης» και ο Μακάριος συμφώνησε λέγοντας ότι σκοπός του «ήταν η κατασκευή κατοικιών για την ενσωμάτωση των προσφύγων στις υπάρχουσες αστικές κοινότητες».
Τρεις μήνες νωρίτερα πάντως - στις 8 Μαρτίου 1975 – Υπόμνημα του αναπληρωτή βοηθού του Προέδρου για υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας (Scowcroft) προς τον Αμερικανό πρόεδρο Τζ. Φορντ αναφέρει ότι ο Καραμανλής πίστευε «ότι όσο περισσότερο συνεχίζεται το αδιέξοδο στο Κυπριακό -όσο δυσάρεστη κι αν είναι οποιαδήποτε λύση- τόσο πιο ευάλωτος γίνεται πολιτικά στο εσωτερικό της χώρας του» και ότι «… προθυμία της Ελλάδας είναι να εξετάσει μια διζωνική λύση», και προς τούτο ο Ελληνας ΥπΕΞ Δημ. Μπίτσιος «…ο οποίος είναι πολύ πιο προσεκτικός από τον Καραμανλή, κατέστησε σαφές ότι η περιοχή γύρω από τη Μόρφου στα βορειοδυτικά και η περιοχή στο νοτιοανατολικό τμήμα της σημερινής τουρκικής ζώνης είναι τα κλειδιά για μια λύση που δίνει οικονομική βιωσιμότητα στους Ελληνοκύπριους». Στα άκρως ενδιαφέροντα του Υπομνήματος του Αμερικανού αξιωματούχου –που απεστάλη κατ’ εντολήν του Αμερικανού ΥπΕΞ Χένρι Κίσινγκερ στον Λευκό Οίκο - να σημειωθεί η αναφορά του ότι «ο Haig μου λέει ότι οι Τούρκοι στρατιωτικοί είναι απελπισμένοι και θα πάνε σε πόλεμο με την Ελλάδα αντί να επιτρέψουν το στρατιωτικό τους καθεστώς να καταβληθεί λόγω έλλειψης διαθεσίμων». Τα παραπάνω στοιχεία-ντοκουμέντα περιλαμβάνονται στο νέο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού, εκτενή αποσπάσματα του οποίου αναδημοσιεύει η «ΕτΔ», σε πιστή μετάφραση του γραφείου της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζιου. Πιο συγκεκριμένα:
ΑΔΥΝΑΤΙΖΕΙ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ ΟΣΟ ΔΕΝ ΚΛΕΙΝΕΙ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ
Υπόμνημα από τον Αναπληρωτή Βοηθό του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας (Scowcroft) προς τον πρόεδρο Ford Washington, 8 Μαρτίου 1975.
Ο υπουργός Kissinger ζήτησε να σας διαβιβαστεί η ακόλουθη αναφορά της συνάντησής του με τον υπουργό Εξωτερικών Μπίτσιο:
«Μόλις ολοκλήρωσα μια τρίωρη συζήτηση με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Μπίτσιο στις Βρυξέλλες {...} Αυτό αντανακλά την κρίση του Καραμανλή ότι όσο περισσότερο συνεχίζεται το αδιέξοδο στο Κυπριακό -όσο δυσάρεστη κι αν είναι οποιαδήποτε λύση- τόσο πιο ευάλωτος γίνεται πολιτικά ο Καραμανλής στο εσωτερικό του. {...} Προθυμία της Ελλάδας να εξετάσει μια διζωνική λύση. {...} Ο Μπίτσιος, ο οποίος είναι πολύ πιο προσεκτικός από τον Καραμανλή, κατέστησε σαφές ότι η περιοχή γύρω από τη Μόρφου στα βορειοδυτικά και η περιοχή στο νοτιοανατολικό τμήμα της σημερινής τουρκικής ζώνης είναι τα κλειδιά για μια λύση που δίνει οικονομική βιωσιμότητα στους Ελληνοκύπριους. {...}
{...}
{...} Ο Haig μου λέει ότι οι Τούρκοι στρατιωτικοί είναι απελπισμένοι και θα πάνε σε πόλεμο με την Ελλάδα αντί να επιτρέψουν τον στρατιωτικό τους καθεστώς να καταβληθεί λόγω έλλειψης διαθεσίμων. {...}
Ο ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΗΠΑ, ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς το Υπουργείο Εξωτερικών Λευκωσία, 10 Ιουνίου 1975, 1920Ζ.
1882. Για τον Υπουργό από τον Πρέσβη. Επιθυμητή κάρτα τμήματος Αθήνα, Άγκυρα, USUN. Θέμα: Προφορικό Μήνυμα Υπουργού προς Μακάριο. Ref: State 132961.
1. Περίληψη. Ο Μακάριος θεωρεί αποτυχία τη Βιέννη ΙΙ και είναι βαθιά θυμωμένος με την παράσταση του Κληρίδη εκεί, ίσως σε σημείο να προσπαθεί να τον αντικαταστήσει ως διαπραγματευτή. {...} Αναγνωρίζει τον εποικοδομητικό ρόλο που διαδραματίζουν ο πρόεδρος Ford και ο υπουργός Kissinger και χαιρετίζει τη μείωση των ελληνοτουρκικών εντάσεων που προκύπτουν από τις Βρυξέλλες. {...}
2. {...}
3. Χωρίς εισαγωγή, ο Μακάριος ξεκίνησε μια διαμαρτυρία εναντίον της Βιέννης ΙΙ και του Κληρίδη. {...} «Απάτη και μια αποτυχία καλυμμένη με ωραία λόγια». {...} Πολλά σοβαρά λάθη.
4. {...} Οτι θα έφευγε από τη Βιέννη εάν οι Τουρκοκύπριοι προχωρήσουν στο συνταγματικό δημοψήφισμα της 8ης Ιουνίου. {...} Μιας μεταβατικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης. {...} Η μεταβατική κυβέρνηση ήταν απαράδεκτη από την Κυπριακή Κυβέρνηση. {...} Ο Κληρίδης είχε αναφερθεί σε μια τουρκική πρόταση για την επιστροφή των προσφύγων όταν δεν υπήρχε τέτοια πρόταση.
5. {...}
6. {...} Επισκέψεις στην Άγκυρα από τον υπουργό Kissinger {...} DEMIREL–Καραμανλή διμερείς. {...} Γνωρίζαμε καλά το ενδιαφέρον του Αρχιεπισκόπου για τη διεθνοποίηση του Κυπριακού. {...}
7. {...} Είπε ότι αναγνωρίζει και εκτιμά τις μεγάλες προσπάθειες του προέδρου Ford και του υπουργού Kissinger να διατηρήσουν ζωντανές τις διαπραγματεύσεις και την ελπίδα για πρόοδο, παρόλο που αυτές οι προσπάθειες «άργησαν». {...}
8. {...} Ο κόσμος θα ξεχάσει το άλυτο Κυπριακό και θα συγχωρούσε τα συνεχιζόμενα τετελεσμένα από τους Τούρκους, όπως το δημοψήφισμα, οι εκλογές, η πιθανή μονομερής διακήρυξη της ανεξαρτησίας και την κατηγορηματική άρνησή τους να συζητήσουν τα πραγματικά ζητήματα. {...}
9. {...}
10. {...} Ο Μακάριος απάντησε ότι εκτιμά τις καλές σχέσεις της Κυπριακής Κυβέρνησης με το Ισραήλ και ότι δεν σκόπευε καμία αλλαγή. {...}
11. Από άλλη άποψη, ρώτησα τον Μακάριο αν η συχνή χρήση του όρου «μακροχρόνιος αγώνας» υπονοούσε μια στρατιωτική συνιστώσα, καθώς και την οικονομική αναζωογόνηση που μου είχε αναφέρει προηγουμένως και την οποία παρατήρησα ότι είχε τώρα υπό συζήτηση με την Κυπριακή Κυβέρνηση. {...} Ο Μακάριος απάντησε μαλακά ότι ήταν άνθρωπος της ειρήνης και δεν έκανε στην επιβολή για την επίλυση προβλημάτων. {...}
12. {...} Εξέφρασα την ανησυχία μου ότι τα κονδύλια των ΗΠΑ δεν χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία μόνιμων στρατοπέδων που θα γίνονταν γόνιμο έδαφος για μια αμετάβλητη προσφυγική νοοτροπία και φανατισμό που δεν ήταν προς το συμφέρον της Κυπριακής Κυβέρνησης. Ο Μακάριος συμφώνησε και είπε ότι σκοπός του ήταν η κατασκευή κατοικιών για την ενσωμάτωση των προσφύγων στις υπάρχουσες αστικές κοινότητες.
13. Σχόλιο: {...} Ο τελευταίος (Κληρίδης) δηλώνει ότι ο Μακάριος σκέφτεται στην πραγματικότητα τρόπους με τους οποίους μπορεί να απαλλαχθεί από τον Κληρίδη υπέρ ενός πιο συμμορφούμενου Ελληνοκύπριου διαπραγματευτή.
Ο ΑΞΟΝΑΣ ΚΛΗΡΙΔΗ-ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΚΑΙ Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΑΚΕΛ-ΛΥΣΣΑΡΙΔΗ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς το Υπουργείο Εξωτερικών Λευκωσία, June 27, 1975, 1700Z.
2069. Για τον Υπουργό από Πρέσβη. Επιθυμητή κάρτα τμήματος Αθήνα και Άγκυρα.
Θέμα: Συζήτηση με τον Κληρίδη. Σχετ.: Λευκωσία 1882.
1. Περίληψη. {...} Σε εμπιστευτική βάση {...} Πιστεύει ότι ο Μακάριος προσπαθεί να αποδυναμώσει τη θέση του λόγω υποψίας ότι μπορεί να υπάρχει ένας εξελισσόμενος άξονας μεταξύ αυτού και του Καραμανλή και επιθυμίας να αποτύχει η παρούσα διαπραγμάτευση. Ο Κληρίδης επανέλαβε την κριτική του φιλομακαριακού ρόλου του Έλληνα Πρέσβη εδώ. Τόνισε την επείγουσα ανάγκη για κεντρική πολιτική κίνηση, υπό την ηγεσία του, για να αντιμετωπίσει την ολοένα και πιο επιτυχημένη κομμουνιστική δράση που ενθαρρύνεται από τον Μακάριο. {...}
2. {...}
3. Στην αρχή, είπα στον Κληρίδη ότι ο Μακάριος του είχε ασκήσει έντονη κριτική σε συνομιλία μαζί μου αμέσως μετά τη Βιέννη II (τηλεφωνική αναφορά). {...} Ο Καραμανλής είχε δώσει ισχυρή υποστήριξη στον Κληρίδη στη Βιέννη. Ανησυχούσε ίσως ο Μακάριος ότι ο Καραμανλής και ο Κληρίδης είχαν αναπτύξει ένα αμοιβαίο ενδιαφέρον και κατανόηση από το οποίο αποκλείστηκε; {...}
4. Ο Κληρίδης προλόγισε την απάντησή του υπενθυμίζοντας ότι στην τελευταία συνομιλία σας μαζί του είχατε πει ότι μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί σας εμπιστευτικά μέσω εμού. Ζήτησε να αντιμετωπιστούν με αυτήν την έννοια οι ακόλουθες παρατηρήσεις του.
5. Ο Κληρίδης είπε ότι πίστευε ότι ο Μακάριος επιδίωκε ενεργά να υπονομεύσει τη θέση του επειδή (Α) ήθελε να αποτύχει η Βιέννη II και (Β) ήταν καχύποπτος για την πολύ καλή σχέση που είχε εξελιχθεί με τον Καραμανλή. {...} Την προτιμώμενη πορεία του για την οικοδόμηση της αραβικής, αδέσμευτης και σοβιετικής υποστήριξης με γνώμονα τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και την υπεράσπιση μιας ευρύτερης διεθνούς διαπραγμάτευσης. {...} Ο Μακάριος είχε απαντήσει ότι, ασχέτως, ήθελαν ο επόμενος γύρος να γίνει όπως είχε προγραμματιστεί. {...} Ηθελε να επισπεύσει την αποτυχία αυτής της διαπραγμάτευσης το συντομότερο δυνατό, μήπως οι Τούρκοι καταλήξουν σε κάτι σχεδόν λογικό. {...}
6. Επιστρέφοντας στην ερώτησή μου για τη σχέση του με τον Καραμανλή, ο Κληρίδης είπε ότι όλα ήταν καλά όταν οι δυο τους μπορούσαν να συναντηθούν πρόσωπο με πρόσωπο. {...}
Σχόλιο: {...} Είχα μάθει τη σοφία του να είμαι αρκετά μη επικοινωνιακός.
7. {...}
8. Ο Κληρίδης παρατήρησε ότι, όπως αναμφίβολα γνωρίζω, ο Μακάριος ενθάρρυνε διακριτικά τη δραστηριότητα του ΑΚΕΛ (το επίσημο Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου) και του Λυσσαρίδη (ανεπίσημος Κομμουνιστής) ως μέρος της προσπάθειάς του να προσελκύσει αδέσμευτη και αριστερή υποστήριξη διεθνώς. {...} Αυτή η κίνηση δεν θα ήταν αντίθετη στον Μακάριο και θα προσέλκυε όντως πολλούς από τους υποστηρικτές του που επί του παρόντος νιώθουν δυσφορία από την εξάρτησή του από την αριστερά. {...} Για να αντιμετωπιστεί το ΑΚΕΛ, το οποίο επιδοτήθηκε από τη Ρωσία, και ο Λυσσαρίδης που υποστηρίχτηκε γενναιόδωρα από τη Συρία και τη Λιβύη, και το επιτυχημένο κίνημα της αντιπολίτευσης, θα έπρεπε να έχει πόρους που θα ήταν δύσκολο να βρεθούν λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών των πολιτικά συμπαθούντων πιθανών υποστηρικτών.
9. Η συνομιλία μου με τον Κληρίδη διακόπηκε τρεις φορές από κλήσεις του ειδικού εκπροσώπου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών Weckmann ότι ο Denktash επανήλθε στη συμφωνία που επιτεύχθηκε στις 25 Ιουνίου για ανταλλαγή ορισμένων Τούρκων μαθητών στον νότο, με την άδεια να επιτραπεί σε δέκα Ελληνοκύπριους δασκάλους να πάνε σε ελληνικούς θύλακες στην Καρπασία, ο Denktash, είπε ο Weckmann στον Κληρίδη, ήθελε τους Τούρκους του, αλλά προσωρινά δεν μπορούσε να κάνει ρυθμίσεις για τους Έλληνες δασκάλους. {...} Οι Έλληνες, είπε, το διάβασαν ως ένδειξη της τουρκικής πρόθεσης να επανακατοικήσουν τη Νέα Αμμόχωστο στο εγγύς μέλλον.
10. Σχόλιο: {...} Τέλος σχολίου.
Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63674-en/,
https://lygeros.org/63675-en/,
https://lygeros.org/63676-en/, συντεταγμένου στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ. 2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
