* Του Τάσου Πουλτσάκη, νευρολόγου - ψυχίατρου

Φέτος συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από το θάνατο του Ντμίτρι Σοστάκοβιτς, του δημοφιλέστερου, ίσως και σπουδαιότερου Ρώσου μουσικοσυνθέτη της γενιάς του, δηλαδή εκείνης της γενιάς, που ανδρώθηκε μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917.

Έχουν όμως περάσει και 20 (για την ακρίβεια 19) χρόνια από τη μεγάλη εκείνη συναυλία της 6ης Δεκεμβρίου του 1996 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την αξεπέραστη 13η Συμφωνία του συνθέτη από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ), σολίστ και πολυμελή ανδρική χορωδία, υπό τη διεύθυνση του γιου του, Μαξίμ Σοστακόβιτς.

Ο γράφων, ως χορωδός – μέλος της ανδρικής χορωδίας του Μουσικού Συλλόγου της Λάρισας, είναι τυχερός που συμμετείχε και αυτός στην αξέχαστη εκείνη μουσική βραδιά.

Στο μεγαλειώδες αυτό γεγονός συμμετείχαν 120 μουσικοί της ΚΟΑ, ο σολίστ (μπάσος) και 91 άνδρες χορωδοί, της ΕΡΤ, του Μουσικού Συλλόγου της Λάρισας (μουσική διδασκαλία Δημήτρης Καρβούνης) και της χορωδίας της Μακεδονίας. Με τον τεράστιο αυτό αριθμό εκτελεστών επί σκηνής, καταλαβαίνει κανείς το μουσικό αποτέλεσμα της παράστασης αυτής.

Η 13η (φωνητική) Συμφωνία γράφτηκε από τον Σοστακόβιτς το 1961, πάνω σε στίχους 5 ποιημάτων του ανήσυχου και ενοχλητικού για το καθεστώς ποιητή, Γεβγένι Γεφτουσένκο, με πρώτο και σπουδαιότερο το ΜπάμπιΓιαρ.

Ο Γεφτουνένκο (γεν. 1932) επισκέφθηκε αυτή την περιοχή, λίγο έξω από το Κίεβο της Ουκρανίας - το φαράγγι ΜπάμπιΓιάρ - όπου μέσα σε δύο μέρες σφάχτηκαν και θάφτηκαν από τα ναζιστικά στρατεύματα το 1941, 20.000 και κατ` άλλους 33.000 Εβραίοι - άντρες γυναικόπαιδα - και συγκλονίστηκε. Κάθισε και έγραψε, σχεδόν με δάκρυα στα μάτια, για να τιμήσει αυτούς τους αθώους, το καταπληκτικό αυτό ποίημα, που όταν το 1961 δημοσιεύθηκε, προκάλεσε αναστάτωση…

Ο Γιεφτουσένκο ήθελε να μάθει, γιατί οι αρχές δεν είχαν αφιερώσει ένα μνημείο που να θυμίζει στους ανθρώπους, αυτό το ναζιστικό ανοσιούργημα.

Και άφηνε αιχμές… Όταν διάβασε τους στίχους του ΜπάμπιΓιαρ στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο, το ακροατήριο χειροκροτούσε επί 20 λεπτά, η δε λογοτεχνική εφημερίδα (ΛιτερνατούρναγιαΓκαζέτα), το χαρακτήριζε ως ένα από τα ωραιότερα ρωσικά ποιήματα του αιώνα.

Από το πρόγραμμα της συναυλίας της 6/12/1996 θα μεταφέρουμε εδώ, την πρώτη και την τελευταία στροφή, για εξοικονόμηση χώρου στην εφημερίδα.

Στο ΜπάμπιΓιαρ μνημείο δεν θα βρεις

Βαριά ταφόπετρα η πλαγιά του λόφου

Φοβάμαι. Η ζωή μου είναι θαρρείς,

τόσο παλιά όσο η γενιά του Εβραίου.

Εβραίικο αίμα μέσα μου δε ρέει

Εμένα όμως όλ` οι αντισημίτες

σα να `μαι Εβραίος με μισούν βαθιά

Και ακριβώς γι` αυτό είμαι γνήσιος Ρώσος!1

Το 2ο ποίημα του Γεφτουσένκο που μελοποίησε ο Σ, είναι το Χιούμορ, με το οποίο εξυμνείται η δύναμη του χιουμοριστικού λόγου, το 3ο (Μαγαζί) περιγράφει την εξαντλητική ζωή των ρωσίδων γυναικών, το 4ο (οι φόβοι) μιλάει για την παντοδυναμία της αστυνομίας και το 5ο (καριέρα) καυτηριάζει έντονα τον αριβισμό2 (από το πρόγραμμα της συναυλίας)

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς γεννήθηκε στο Λένινγκραντ (τωρινή Αγία Πετρούπολη), από μητέρα απώτερης ελληνικής καταγωγής, πιανίστρια και από Πολωνό πατέρα. Στα 15 του χρόνια γράφει την 1η Συμφωνία, κάνοντας την πτυχιακή του εργασία και στα 21 του, ύστερα από παραγγελία των κρατούντων για τις εκδηλώσεις της 10ης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, γράφει τη 2η Συμφωνία.

Η σχέση του με την εξουσία ήταν αντιφατική. Με αφορμή το ανέβασμα της Όπεράς του «Η Λαίδη Μάκβεθ του Μτσένσκ», ο Σ. κατηγορήθηκε για φορμαλισμό3 το 1936 και η «Πράβντα», το επίσημο όργανο του Κ.Κ.Σ.Ε., στο άρθρο «Χάος στη μουσική» τη χαρακτηρίζει «εκκωφαντική και ακατανόητη κακοφωνία).

Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Λένινγκραντ το 1942 από τα χιτλερικά στρατεύματα, ο Σ. υπηρετώντας ως εθελοντής πυροσβέστης, τελειώνει την 7η Συμφωνία του. Η πολιορκία όσο κρατούσε, οι πολίτες αγωνίζονταν να επιβιώσουν τρώγοντας γάτες, σκύλους και ποντίκια. Η Συμφωνία έγινε το σύμβολο της αντίστασης του ρωσικού λαού και 9 Αυγούστου 1942 αποφασίστηκε να παρουσιαστεί στην αίθουσα της Φιλαρμονικής της πόλης. Για να ενισχύσουν τις αντοχές, αλλά και το ηθικό των μουσικών της ορχήστρας, τους χορηγούσαν διπλάσιες μερίδες φαγητού, αλλά δυστυχώς, μέχρι την ημέρα της παράστασης είχαν πεθάνει από την εξάντληση 25 μέλη της, που αμέσως αντικαταστάθηκαν. Διάλεξαν την 9η Αυγούστου, γιατί μαθεύτηκε πως ο Χίτλερ είχε αποφασίσει να γιορτάσει την πτώση του Λένινγκραντ εκείνη τη μέρα… Στημένα τα μεγάφωνα σε όλα τα σημεία της πόλης, μετέδιδαν με μεγάλη ένταση τη συναυλία, ώστε να φτάνει μέχρι τα αφτιά των Γερμανών…

Η πολιορκία του Λένινγκραντ κράτησε 872 μέρες, δηλαδή μέχρι 27 Ιανουαρίου 1944, σκοτώθηκαν 16.647 κάτοικοι και πέθαναν 641.803 από πείνα και αρρώστιες (Ριζοσπάστης).

Για το έργο του τιμήθηκε με τον τίτλο του καλλιτέχνη του Λαού της ΕΣΣΔ και ανακηρύχτηκε ήρωας της Σοσιαλιστικής εργασίας.

Την τελευταία 10ετία της ζωής του παρουσίαζε συναισθηματικές μεταπτώσεις, εμμονές και ψυχαναγκασμούς (καθαριομανία).

Εμφάνισε φλεγμονή του Νωτιαίου Μυελού (Μυελίτιδα), αργότερα έμφραγμα του μυοκαρδίου και τέλος καρκίνο του πνεύμονος που τον οδήγησε στο θάνατο.

Έγραψε 15 Συμφωνίες, κονσέρτα, μουσική για πιάνο, σουίτες 6 σκηνικά έργα και μουσική για τον κινηματογράφο.

Ο Σοστακόβιτς πέθανε στη Μόσχα 9 Αυγούστου 1975, τη σημαδιακή αυτή ημερομηνία…

1. Απόδοση από τα ρωσικά: Αμαλία Παπαδοπούλου - Συμεωνίδου

2. Αριβισμός. Γαλλ. arivisme<τάση για γρήγορη ανάδειξη με οποιοδήποτε μέσο

3. Φορμαλισμός. λατιν. forma = μορφή. Η υπερεκτίμηση της αξίας των τύπων σε βάρος της ουσίας, η τυπολατρεία.

Βοηθήματα

SidneyFilkenstein: Εισαγωγή στο νόημα της μουσικής.Εκδοτική Εστία 1975 σελ.139

Ιστορία των επαναστάσεων. Επανάσταση και κουλτούρα. Τόμ.Ε’ Εκδοτική Ακμή σελ. 194.

WillDuranΕκφραστές της ζωής τ. 2.ΓεφτουσένκοΕκδ. Μπεργαδής σελ. 642 Κομμ. Επιθεώρηση τεύχος 27/2007.