Συνέντευξη:

Μαρίνα Αποστολοπούλου

Το μεγαλύτερο ποσοστό των καπνιστών, 70 με 80% «παράγονται» στη σχολική περίοδο στις ηλικίες από 8 μέχρι 18 ετών. Ενώ κάθε χρόνο ανά τον πλανήτη πεθαίνουν 150 χιλιάδες παιδιά λόγω του παθητικού καπνίσματος.

Τα παραπάνω συγκλονιστικά στοιχεία καταθέτει στο πλαίσιο συνέντευξης στην «Ε», ο κ. Παναγιώτης Μπεχράκης πνευμονολόγος-καθηγητής, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τον έλεγχο του καπνίσματος και υπεύθυνος του προγράμματος HEART II ο οποίος προ ημερών παρουσίασε μία σειρά από ενδιαφέροντα στοιχεία-ευρήματα που έχουν να κάνουν με το κάπνισμα και τα παιδιά με αφορμή ότι στις 31 Μαΐου, ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Καπνίσματος.

Όπως επισημαίνει ο κ. καθηγητής μεγάλο ρόλο στη «διαμόρφωση» ενός καπνιστή από την παιδική του ηλικία, παίζουν η οικογένεια και το σχολικό περιβάλλον, ενώ χαρακτηρίζει τις καφετέριες «σχολείο παραγωγής νέων καπνιστών» και αποκαλεί το παθητικό κάπνισμα «μηχανισμό εκπαίδευσης».

Σε επίπεδο ενηλίκων στην Ελλάδα κάθε χρόνο περί τις 20 χιλιάδες άτομα χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του καπνίσματος, ενώ κατά μέσο όρο μειώνεται κατά 10ετία ο μέσος όρος ζωής ενός καπνιστή.

Το κάπνισμα, τονίζει με έμφαση ο κ. Μπεχράκης, είναι μια «πρέζα», μία εξάρτηση ουσίας, ενώ το παθητικό κάπνισμα είναι ένας «πολύ σκληρός δολοφόνος».

Όπως υπογραμμίζει ο πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τον έλεγχο του καπνίσματος, η Πολιτεία φέρει τεράστια ευθύνη απέναντι στην προστασία των παιδιών αλλά και των ενηλίκων από το κάπνισμα και θα πρέπει να εφαρμόσει, επιτέλους, τους νόμους και τις διεθνείς συμβατικές της υποχρεώσεις, αφήνοντας στην άκρη τον παραδοσιακό «έρωτα» που έχει με τα συμφέρονται του καπνεμπορίου.

Ενώ παρατηρεί ότι εξίσου κρίσιμη παράμετρος είναι και η αντιμετώπιση του παρεμπορίου των καπνικών προϊόντων, στο πλαίσιο των διεθνών συμβατικών υποχρεώσεων όλων των χωρών γιατί πρόκειται για ένα πρόβλημα που χρήζει ταυτόχρονης και συνολικής αντιμετώπισης.

Συγκεκριμένα στη συνέντευξή του στην «Ε» ο κ. Μπεχράκης επισημαίνει τα ακόλουθα:

Κύριε καθηγητά

* Το βασικό εξαγόμενο, το «μήνυμα» αυτής της έρευνας που παρουσιάσατε τελευταία, ποιο είναι;

- Η έρευνα που παρουσίασα τελευταία έχει να κάνει με το «γιατί» αρχίζουν τα κάπνισμα τα παιδιά μας και σε ποια ηλικία συμβαίνει αυτό.

Σε γενικές γραμμές οι απαντήσεις που προκύπτουν από αυτή την μελέτη είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των καπνιστών της κοινωνίας, δηλαδή το 70 με 80% «παράγεται» στη σχολική περίοδο από την ηλικία των 8 μέχρι 18 ετών με αύξουσα τάση.

* Στη... διαμόρφωση του καπνιστού παίζει ρόλο το σχολικό αλλά και το οικογενειακό περιβάλλον;

- Σαφέστατα παίζουν ρόλο. Είναι πρώτα απ’ όλα η πίεση της παρέας, κατά δεύτερο λόγο το οικογενειακό περιβάλλον. Πατέρας, μητέρα, αδελφός ή αδελφή που καπνίζουν και τέλος η διαφήμιση στην οποία εκτίθενται στα παιδιά παρά την τρέχουσα νομοθεσία η οποία την απαγορεύει.

* Το ποσοστό των παιδιών που στη χώρα μας έχουν αυτή την «έφεση» στο κάπνισμα είναι ικανό; Είναι ανησυχητικό;

- Όχι δεν είναι ανησυχητικό. Δεν είναι μεγαλύτερο από ό,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη και αυτό είναι θετικό. Όμως η μελέτη δεν είχε τόσο πολύ σαν στόχο της να αριθμοποιήσει το πρόβλημα, όσο να αναζητήσει τις αιτίες και τους μηχανισμούς που κάνουν το παιδί είτε να αρχίσει το κάπνισμα, είτε να διευκολύνεται στο να το συνεχίσει. Κι έτσι εντοπίστηκε με μεγάλη σαφήνεια ο ρόλος του σχολικού περιβάλλοντος. Διότι δυστυχώς πάρα πολλά παιδιά, βλέπουν άλλα παιδιά να καπνίζουν, βλέπουν δασκάλους και καθηγητές να καπνίζουν...

* Είναι «μιμητισμός» με έναν τρόπο δηλαδή…

- Ναι, γιατί τους βλέπουν να καπνίζουν μέσα στο σχολείο και αυτό συν το παθητικό κάπνισμα στο οποίο εκτίθενται μέσα στους χώρους εστίασης και διασκέδασης τα κάπως μεγαλύτερα παιδιά-εκεί γίνεται φριχτή θα έλεγα η κατάσταση

* Στο κομμάτι του παθητικού καπνίσματος

- Βεβαίως, διότι το παιδί των 14, 15, 16 ετών επηρεάζεται. Ουσιαστικά η καφετέρια είναι ένα «σχολείο παραγωγής νέων καπνιστών». Και γι’ αυτό επιμένουμε ότι πρέπει να εφαρμοστεί η νομοθεσία σωστά, διότι ό,τι και να λέμε εμείς στο σχολείο στον μαθητή, μέσα από τα προγράμματα που έχουμε αναπτύξει για να επιμορφώνουμε τα παιδιά στα ζητήματα του καπνίσματος, όταν πάει στην πρώτη του κοινωνικοποίηση το παιδί και βρίσκεται σε ένα περιβάλλον που όλοι καπνίζουν, διδάσκεται τα αντίθετα. Όταν πηγαίνει να διασκεδάσει το βράδυ στο νυχτερινό κέντρο και βρίσκεται μέσα σε ένα περιβάλλον που το κάπνισμα ασύδοτα επιτρέπεται και παράνομα εκτελείται από κει και πέρα δυσκολεύουν τα πράγματα.

* Μιλάμε για τους παθητικούς καπνιστές μόνον;

- Όχι μιλάμε για το παθητικό κάπνισμα σαν μηχανισμό εκπαίδευσης. Το παθητικό κάπνισμα σε αυτούς τους χώρους είναι ένας σκληρός και πολύ αποδοτικός για το καπνεμπόριο μηχανισμός παραγωγής νέων καπνιστών.

* Από το παιδιά που ξεκινούν να καπνίζουν ως ανήλικοι έχουμε καθόλου εικόνα αν μετά την ενηλικίωσή τους συνεχίζουν το κάπνισμα ή ενδεχομένως ένας αριθμός το διακόπτει; Μήπως δηλαδή πρόκειται για μία «συνήθεια» που αποκτούν τα παιδιά λόγω «μιμητισμού» και μεγαλώνοντας κάποια την αποβάλλουν...

- Να διευκρινίσουμε κάτι. Ο όρος «συνήθεια» δεν συνδέεται με το κάπνισμα. Το κάπνισμα είναι μία σκληρή εξάρτηση, είναι μία νόσος. Όχι συνήθεια. Έχει πάψει αυτό να συμβαίνει. Ο ορισμός «συνήθεια» το εξωραΐζει και δεν είναι έτσι. Το κάπνισμα είναι μία «πρέζα», είναι μία εξάρτηση ουσίας στην οποία μπαίνει το παιδί από την παιδική ηλικία και φυσικά δεν ξεκόβει ύστερα.

* Όσον αφορά στο ευρύτερο περιβάλλον προφανώς είναι δύσκολο να ελεγχθεί. Όσον αφορά στο οικογενειακό περιβάλλον τι θα είχατε να πείτε στους γονείς καπνιστές σε σχέση με την προστασία των παιδιών τους;

- Πρέπει να θέσουν όρους μη καπνίσματος μπροστά στα παιδιά τους μέσα στο σπίτι και στους χώρους διασκέδασης όταν πηγαίνουν με τα παιδιά τους μαζί να μην καπνίζει κανένας, να μην αφήνουν κανέναν να καπνίζει μπροστά στα παιδιά. Και, σε αυτό το πλαίσιο, ζητούμε τώρα από την Επιτροπή για τον έλεγχο του καπνίσματος να επεκταθεί ο νόμος, να εφαρμοστεί η απαγόρευση του καπνίσματος στις παιδικές χαρές. Είναι φοβερό να πηγαίνουν τα παιδιά πολύ μικρής ηλικίας και να βλέπουν έναν μπαμπά ή μια μαμά να καπνίζει. Αυτό πρέπει να διακοπεί.

* Δηλαδή με έναν τρόπο να διαγραφεί από το οπτικό τους πεδίο οιοδήποτε καπνιστικό «πρότυπο» να το πούμε έτσι.

- Ακριβώς διότι το παιδί ό,τι βλέπει κάνει. Άμα βλέπει τους άλλους να καπνίζουν γίνεται καπνιστής. Είναι πολύ σημαντικό.

* Άρα οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους θα πρέπει οι ίδιοι να αυτοπειθαρχήσουν στο κομμάτι αυτό.

- Ναι, να μην καπνίζουν ποτέ μέσα στο σπίτι, ποτέ μπροστά στα παιδιά και να ξέρουν οι γονείς ότι το παθητικό κάπνισμα είναι ένας πολύ σκληρός δολοφόνος 150 χιλιάδων παιδιών κάθε χρόνο στον πλανήτη.

Δηλαδή ο μπαμπάς ή η μαμά που καπνίζει μπροστά στο παιδί του πρέπει να γνωρίζει ότι το βάζει σε κίνδυνο όχι απλής νόσησης αλλά και θανάτου ακόμη από μία λοίμωξη του αναπνευστικού λόγω του παθητικού καπνίσματος. Επαναλαμβάνω, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 150 χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο πεθαίνουν στον πλανήτη δολοφονημένα από το παθητικό κάπνισμα.

* Και όσον αφορά στα παιδιά-καπνιστές έχουμε ποσοστό θνησιμότητος;

- Όχι δεν έχω τέτοια στοιχεία, δεν προκύπτουν καθόλου από τη δική μας έρευνα αλλά και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας δεν έχω τέτοια στοιχεία. Έχουμε μόνο για την έκθεση στο παθητικό κάπνισμα, όπως προανέφερα, έκθεση στην οποία η Ελλάδα έχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη.

Όσον αφορά στην Ελλάδα και στην έρευνα τη δική μας περίπου το 90% των ερωτηθέντων του συνόλου 1.800 παιδιών στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, είχε εκτεθεί σε παθητικό κάπνισμα τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα. Ο αριθμός είναι τεράστιος και είναι πολύ μεγάλη η ευθύνη της Πολιτείας απέναντι στην προστασία των παιδιών μας από τη μη εφαρμογή του νόμου στους κλειστούς δημόσιους χώρους γιατί εκεί εκτίθενται τα παιδιά κατά κύριο λόγο.

* Στους ενήλικες καπνιστές έχουμε ποσοστά θνησιμότητας λόγω του καπνίσματος;

- Ποσοστά δεν έχω αλλά ο συνολικός αριθμός είναι περίπου 20 χιλιάδες θάνατοι κάθε χρόνο.

* Σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη αυτό το νούμερο είναι υψηλό, χαμηλό; Πού κατατάσσεται η Ελλάδα;

- Είμαστε ψηλότερα και θα είμαστε για πολλά χρόνια ψηλότερα, έστω και αν μειώνεται το κάπνισμα τώρα στην Ελλάδα-είναι σε σαφέστατα πτωτική πορεία-όμως οι επιδράσεις του καπνίσματος των τελευταίων δεκαετιών θα συνεχίζουν. Διότι αντιλαμβάνεστε ότι και αν σήμερα οι καπνιστές αρχίζουν να λιγοστεύουν οι πρωτιές που είχαμε μέχρι πρότινος θα δίδουν αποτελέσματα στα επόμενα χρόνια.

* Κατά την άποψή σας πού οφείλεται το γεγονός ότι είμαστε τόσο ψηλά στο θέμα των «επιδόσεων» στο κάπνισμα;

- Στο ότι η ελληνική Πολιτεία δεν έχει θελήσει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με μία αρθρωμένη και οργανωμένη πολιτική βούληση και αυτό είναι κάτι που το έχουμε δημοσκοπήσει επανειλημμένως. Οι Έλληνες πολίτες είναι πάρα πολύ δυσαρεστημένοι σε ποσοστό άνω του 70% από τη μη εφαρμογή του νόμου, ένας στους δύο καπνιστές είναι επίσης πολύ θυμωμένοι για τη μη εφαρμογή του νόμου, κατά συνέπεια το κοινό είναι ώριμο να το δεχτεί και θέλει να εφαρμοστεί η νομοθεσία. Η Πολιτεία επειδή έχει έναν παραδοσιακό «έρωτα» με τα συμφέροντα του καπνεμπορίου αρνείται να τα δυσαρεστήσει.

* Προφανώς εκτός από τον «έρωτα» όπως ορθώς το θέσατε είναι και θέμα πολιτικής έναντι των πολιτών καθώς οι καπνιστές είναι ένα μεγάλο ποσοστό..

- Όχι είναι μικρό δεν είναι μεγάλο. Οι μη καπνιστές είναι πολύ μεγαλύτερο. Αυτό πρέπει να καταλάβει η Πολιτεία. Ότι τελικά δυσαρεστεί περισσότερους από όσους ευχαριστεί. Διότι οι μισοί καπνιστές δυσαρεστούνται από τη μη εφαρμογή του νόμου και όλοι οι μη καπνιστές. Κατά συνέπεια μία μικρή μειοψηφία αφήνεται να καταπιέζει τους υπόλοιπους. Δεν είναι «πολιτικάντικο» και «λαϊκίστικο» το ζήτημα είναι θέμα προστασίας οικονομικών συμφερόντων του καπνεμπορίου.

* Ναι αλλά ξέρετε υπάρχει και η προσέγγιση «τους έχω τόσο πολύ στριμώξει με μέτρα και τα λοιπά, ειδικά τα τελευταία χρόνια, ας μην ζορίσω και με το κάπνισμα».

- Να σας πω πού είναι το λάθος εδώ. Ότι δεν αντιλαμβάνονται ότι στριμώχνουν 130 χιλιάδες εργαζόμενους τους οποίους υποχρεωτικά εκθέτουν σε συνθήκες εργασίας που είναι ισότιμες από πλευράς βαρύτητος με ορυχεία του 15ου αιώνος; Δεν καταλαβαίνουν ότι ομάδες ασθενείς όπως παιδιά που έχουν άσθμα, ενήλικοι που έχουν στεφανιαία νόσο, εκτίθενται σε κίνδυνο; Αυτοί δεν είναι άνθρωποι που καταπιέζονται;

* Κατά συνέπεια το κλειδί της ιστορίας είναι να υπάρξει μία συντεταγμένη παρέμβαση από πλευράς της Πολιτείας...

- Το κλειδί της ιστορίας είναι να εφαρμόσει η Πολιτεία τους νόμους και τις διεθνείς της συμβατικές υποχρεώσεις. Αυτή τη στιγμή η χώρα είναι μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, έχει υπογράψει το σύμφωνο για την καταπολέμηση του καπνίσματος και δυστυχώς και επειδή θέλει να «χαϊδεύει» τα συμφέροντα του καπνεμπορίου μας κάνει διεθνώς ρεζίλι. Αυτά πρέπει να διορθωθούν.

* Αυτό αφορά στην Πολιτεία. Στους καπνιστές εσείς που χρόνια έχετε ασχοληθεί με το ζήτημα τι θα λέγατε σε έναν καπνιστή σήμερα ώστε να τον πείσετε να σταματήσει να καπνίζει;

- Δεν θέλω να τον κάνω να σταματήσει να καπνίζει. Θέλω να τον κάνω να σταματήσει να καπνίζει μπροστά σε τρίτους. Να σταματήσει με το κάπνισμά του να ενοχλεί την υπόλοιπη κοινωνία. Ας καπνίζει όσο θέλει, οπότε θέλει αλλά όχι όπου θέλει. Πρέπει να σέβεται τους δίπλα του.

* Ναι, αλλά πώς πείθεται ένας άνθρωπος που έχει την «έξη» να σταματήσει να καπνίζει;

- Για να πειστεί να σταματήσει να καπνίζει πρέπει να αντιληφθεί την ευθύνη που έχει απέναντι στην οικογένειά του, απέναντι στα παιδιά τους οι γονείς, απέναντι στα προστατευόμενα μέλη, να αναλογιστούν ότι χάνουν περίπου 10 χρόνια από τη ζωή τους οι 50άρηδες και οι 60άρηδες και ότι όποιος ενήλικας θέλει να διεκδικήσει μία υγιεινότερη και μακροβιότερη παρουσία στον πλανήτη ως ζωντανός άνθρωπος πρέπει να ακολουθήσει κάποιες οδηγίες μία από τις οποίες είναι και το «μη κάπνισμα». Διότι ελαττώνει τη ζωή και χαλάει την ποιότητα ζωής.

* Επειδή είστε και πρόεδρος της αρμοδίας επιτροπής αναμένονται κάποιες κινήσεις μέσα στο επόμενο διάστημα σχετικά με το ζήτημα εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου;

- Έχω μιλήσει με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας, έχω βρει πολύ θετική ανταπόκριση και από τον ίδιο τον υπουργό Υγείας και πιστεύω, αισιοδοξώ ότι μόλις τα ευρύτερα πολιτικά προβλήματα διευθετηθούν θα έχουμε θετικές εξελίξεις. Νομίζω ότι στο θέμα του καπνίσματος οι απόψεις τους είναι απολύτως θετικές και ταυτιζόμαστε.

* Το ζήτημα του παρεμπορίου του καπνού το οποίο μάλιστα τα τελευταία χρόνια ανθεί ιδιαιτέρως στη χώρα μας πόσο επηρεάζει την όλη την κατάσταση;

- Πρέπει να απευθύνουμε έκκληση προς τους αρμοδίους να επικυρώσουν από τη Βουλή το συντομότερο δυνατόν το σχετικό πρωτόκολλο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας βάσει του οποίου επιχειρείται μία παγκόσμια αντιμετώπιση του προβλήματος με συντεταγμένες και συντονισμένες ενέργειες από όλες τις χώρες που επίσης θα επικυρώσουν το πρωτόκολλο αυτό, έτσι ώστε το ζήτημα της παρεμπορίας των προϊόντων καπνού να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο διεθνών συμβατικών υποχρεώσεων όλων των χωρών-διότι δεν αρκεί μόνον μια χώρα να αντιμετωπίσει το πρόβλημα χρειάζεται ταυτόχρονη και συνολική αντιμετώπιση.

Το πρόγραμμα HEART ΙΙ

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες στα δημοτικά, γυμνάσια αλλά και λύκεια εξελίσσονται μέσω του προγράμματος HEART ΙΙ- για το οποίο είναι υπεύθυνος ο καθηγητής Π. Μπεχράκης- με τη συνεργασία του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνων της Ακαδημίας Αθηνών και της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας που χρηματοδοτούνται από το Behrakis Foundation στη Βοστώνη. Συγκεκριμένα, έχουν υλοποιηθεί πάνω από 800 παρεμβάσεις σε σχολεία Α’/βάθμιας και Β/’βάθμιας εκπαίδευσης σε Αθήνα, Τρίπολη και Θεσσαλονίκη, ενώ πάνω από 1300 εκπαιδευτικοί έχουν παρακολουθήσει πολύωρα βιωματικά εκπαιδευτικά σεμινάρια Αγωγής Υγείας για το κάπνισμα.

Επίσης, το πρόγραμμα HEART ΙΙ σε συνεργασία με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Σύμπλευση» έχει πραγματοποιήσει προληπτικές παρεμβάσεις σε μαθητές και εκπαιδευτικούς σε ακριτικά νησιά του Αιγαίου.

Παράλληλα, με το πρόγραμμα HEART ΙΙ βρίσκονται σε εξέλιξη τα προγράμματα EΣΠΑ με αντικείμενο την ανάπτυξη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων για τη διακοπή και μείωση του καπνίσματος στη σχολική ηλικία. Για τον λόγο αυτόν, μέσω του ΕΣΠΑ έχει παραχθεί εκπαιδευτικό υλικό (μαθητικό τετράδιο, αφίσες, στυλό usb) και έχει διανεμηθεί σε πάνω από 60.500 μαθητές σε όλη την Ελλάδα.