Η πρωτοβουλία αυτή, παρά τις δυσκολίες εκείνης της περιόδου, κρίθηκε αναγκαία, καθώς ήταν «σοβαρά τα προβλήματα που αντιμετώπιζε (και αντιμετωπίζει), η περιοχή από την έλλειψη υδάτινων πόρων», όπως αναφέρεται στο εισαγωγικό σημείωμα των διοργανωτών στα πρακτικά του Συνεδρίου.
Η ΔΕ του ΤΕΕ/ΚΔΘ που διοργάνωσε το Συνέδριο ήταν η πρώτη εκλεγμένη διοίκηση μετά τη μεταπολίτευση και αποτελείτο από τους: Θ. Ματίκα πρόεδρο, Δ. Λιβέρη γενικό γραμματέα και μέλη τους Ηλ. Μπαρμπούτη, Μ. Χατζησωτήρη, Απ. Σταθακόπουλο, Π. Ηλιάδη, Θ. Παπαγεωργίου, Χρ. Τσόγκα.
Η σημαντική αυτή πρωτοβουλία κυριολεκτικά «άφησε εποχή», ενώ στις τρεις ημέρες του Συνεδρίου (26 έως 28 Μαΐου) υπήρξαν, για πρώτη φορά, τόσο σημαντικές επεξεργασίες γύρω από τα υδατικά, περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά ζητήματα της Θεσσαλίας, που αποτέλεσαν την αφετηρία δρομολόγησης διεργασιών, μελετών, αλλά και έργων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Εξάλλου οι επιστημονικές θέσεις και τα συμπεράσματα του Συνεδρίου αποτελούν ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς για όσους διεκδικούν λύσεις στα μεγάλα προβλήματα του τόπου μας, αγωνίζονται για την προστασία των οικοσυστημάτων και παράλληλα οραματίζονται μια βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή μας.
Στο Συνέδριο έγιναν 26 επιστημονικές εισηγήσεις και πολλές επιμέρους ανακοινώσεις - παρεμβάσεις από διακεκριμένους επιστήμονες, Έλληνες και ξένους, ενώ το παρακολούθησαν κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τοπικοί παράγοντες, πολλοί επιστήμονες και απλοί πολίτες.
Η επιλογή για διοργάνωση του Συνεδρίου ήταν απόρροια της πάγιας αντίληψης που είχε το ΤΕΕ ως επιστημονικός φορέας για τα ευρύτερα προβλήματα της κοινωνίας, της εθνικής οικονομίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και του περιβάλλοντος αλλά και για τα τοπικά προβλήματα.
Αυτό ακριβώς τόνισε και ο τότε πρόεδρος του ΤΕΕ Ευάγγελος Κουλουμπής που παρευρέθηκε στο Συνέδριο, επισημαίνοντας πως «Το θέμα του συνεδρίου ...δεν ενδιαφέρει μόνο τον κλάδο των τεχνικών ούτε μόνο τους κατοίκους της Θεσσαλίας αλλά έχει ιδιαίτερη σημασία σε εθνική κλίμακα», εκφράζοντας παράλληλα «μεγάλη ικανοποίηση (που) ένα περιφερειακό τμήμα του ΤΕΕ αποφασίζει να οργανώσει ένα τόσο σημαντικό συνέδριο».
Επιπλέον χωρίς αμφιβολία το Συνέδριο συνέβαλε στην αναβάθμιση της κουλτούρας διαλόγου σε τόσο σοβαρά και σύνθετα ζητήματα, αφήνοντας ιδιαίτερα σημαντική παρακαταθήκη στον διάλογο, στις αποφάσεις και στην δρομολόγηση έργων που ακολούθησαν τα αμέσως επόμενα χρόνια.
Στην κεντρική εισήγηση από μέρους του τοπικού ΤΕΕ που έκανε ο τότε γεν. γραμματέας Διονύσης Λιβέρης, τέθηκαν όλα τα προβλήματα για το υδατικό πρόβλημα αλλά και για την ανάπτυξη της Θεσσαλίας, ενώ με έμφαση επισημάνθηκε πως «η περιοχή της Θεσσαλίας υστερεί ως προς αυτό που θα μπορούσε να ήταν και να αποδώσει στους κατοίκους της, αλλά και στην εθνική οικονομία λόγω έλλειψης έργων υποδομής και υδάτων».
Το ΤΕΕ κατέδειξε τεκμηριωμένα την ανάγκη «σοβαρών αναπτυξιακών έργων» και σημείωσε πως «το πρόβλημα που δεν έχει αντιμετωπιστεί μέχρι σήμερα σοβαρά είναι οι αρδεύσεις» για τις οποίες «το διαθέσιμο υδάτινο δυναμικό με το οποίο εξυπηρετείται ένα μέρος των αναγκών σήμερα είναι ανεπαρκές αλλά και επισφαλές, όπως έδειξε η ανομβρία των τελευταίων χρόνων, που είχε σαν αποτέλεσμα να κινδυνεύσει η γεωργική παραγωγή και ο Πηνειός (αλλά) και πολλές πηγές να φθάσουν σε σημείο μηδενισμού της παροχής τους».
Διευκρινίστηκε επίσης πως «νερό δεν απαιτείται μόνο για αρδεύσεις (αλλά και) για υδρεύσεις, λειτουργία βιομηχανιών, διατήρηση και βελτίωση της οικολογίας και του περιβάλλοντος της περιοχής», προτείνοντας «αυστηρή επιλογή και απόλυτη ιεράρχηση των απαραίτητων έργων».ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΟΛIΤΕΥΣΗ
Αξιοσημείωτη υπήρξε η ανταπόκριση της τότε κυβέρνησης με την παρουσία δύο μελών του υπουργικού συμβουλίου, των τότε υφυπουργών Συντονισμού Ι. Παλαιοκρασσά και Εσωτερικών Γ. Σουφλιά, οι οποίοι αναγνώρισαν «την τεράστια επίδραση της εκμεταλλεύσεως του υδάτινου δυναμικού στην ανάπτυξη της Θεσσαλίας και επομένως στην εθνική οικονομία», ενώ παράλληλα ανακοίνωσαν την ανάθεση σχετικής μελέτης με ξένους εμπειρογνώμονες από το υπουργείο Συντονισμού.
Επιπλέον ο Ι. Παλαιοκρασσάς προανήγγειλε πως η ΔΕΗ ήδη προγραμματίζει έργα στον Άνω Αχελώο «λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα εκτροπής των υδάτων του Αχελώου».
Σημαντική ήταν και η παρουσία εκπροσώπων της τότε αντιπολίτευσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Δ. Πιτσιώρης αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στην ανάγκη «δημιουργίας Εθνικού φορέως υδάτινης οικονομίας», με «κεντρικό συντονισμό» και «περιφερειακές υπηρεσίες», με συμμετοχή τοπικών παραγόντων (Αυτοδιοίκηση, γεωργοί κ.λπ.) [σημ.: ένα μοντέλο διαχείρισης υδάτων που ακόμη και σήμερα υποστηρίζεται από πολλούς φορείς στη Θεσσαλία (και όχι μόνο), οι κυβερνήσεις όμως το παρακάμπτουν χωρίς εξήγηση, αφήνοντας στην τύχη του τον κρίσιμο τομέα των υδάτων].
Ο βουλευτής του ΚΚΕ Κ. Βασάλος αναφέρθηκε στην «έλλειψη προγραμματισμού στην αντιμετώπιση του αρδευτικού προβλήματος» προειδοποιώντας πως η κατάσταση στη Θεσσαλία «εγκυμονεί κινδύνους για την υδρολογική ισορροπία της λεκάνης».
Ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ εσωτερικού Μίμης Τάσος - Μπουκουβάλας επισήμανε πως «Η Θεσσαλία προορίζεται να λύσει το πρόβλημα διατροφής του πληθυσμού μας», ενώ εντόπισε «ταλαντεύσεις των εκπροσώπων της κυβέρνησης (που) άφησαν αμφιβολία αν θα μπορέσει να εκτραπεί ο Αχελώος προκειμένου να ποτιστεί η πεδιάδα».
Ο τότε Δήμαρχος Λάρισας Αγαμέμνων Μπλάνας ανέφερε στον χαιρετισμό του πως «Η Θεσσαλία αποτελεί έναν γίγαντα παραγωγής (και) εκείνο που της λείπει είναι το νερό», ενώ επισήμανε την παρουσία των υπουργών και των υπηρεσιακών παραγόντων από το κέντρο λέγοντας πως «είχαμε πάρα πολύ καιρό να δούμε ανθρώπους υπευθύνους από την Αθήνα, για να δουν τι γίνεται εδώ στη Λάρισα (που) οι περισσότεροι τη γνωρίζουν μόνο διερχόμενοι ή από τον χάρτη»!
Στο σημείο αυτό θα σημειώσουμε πως τα χρόνια εκείνα η Αυτοδιοίκηση υπήρχε μόνο σε πρώτο βαθμό (Δήμοι και Κοινότητες στα χωριά), υπήρχαν ως εκπρόσωποι του κράτους οι διορισμένοι (από την εκάστοτε κυβέρνηση) Νομάρχες, ενώ δεν υφίστατο καν ο θεσμός των Περιφερειών.
Με αυτές τις συνθήκες ο διάλογος για τα μεγάλα θέματα της Θεσσαλίας και την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων στους Νομούς όπως το υδατικό, ήταν αρκετά δύσκολος και ο συντονισμός των τοπικών φορέων δυσχερής, γι’ αυτό και η πρωτοβουλία του ΤΕΕ/ΚΔΘ με την διανομαρχιακή - περιφερειακή του διάρθρωση, διευκόλυνε προς αυτήν την κατεύθυνση.
ΠΑΚΕΤΟ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ ΣΤΗΡΙΓΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό εκείνης της περιόδου είναι πως όλα τα μεγάλα θέματα της περιοχής, οι επεξεργασίες, οι μελέτες και οι συζητήσεις πριν από τις όποιες κρίσιμες αποφάσεις, ουσιαστικά αποτελούσαν αντικείμενο διεργασιών στο κέντρο και σε «κλειστά» συστήματα παραγωγής γνώσης και αποφάσεων.
Σε αυτό ακριβώς το θέμα υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή του Συνεδρίου, καθώς από την πραγματοποίησή του και μετά στα μεγάλα θέματα των υδάτων, του περιβάλλοντος, της γεωργικής ανάπτυξης κ.λπ. πολύ γρήγορα ο προβληματισμός μεταφέρθηκε στη Θεσσαλία.
Ταυτόχρονα η συνειδητοποίηση από τους τοπικούς επιστήμονες και φορείς πως υπάρχουν συγκεκριμένες λύσεις για υπέρβαση των προβλημάτων, διαμόρφωσε για πρώτη φορά ένα συνεκτικό «πακέτο» διεκδικήσεων για ζητήματα που έως τότε, σε μεγάλο βαθμό, ήταν «αποκομμένα» από τον φυσικό τους χώρο.
Στις εισηγήσεις και στον διάλογο που αναπτύχθηκε σημαντικοί εισηγητές αναφέρθηκαν σε θέματα διαχείρισης νερού προτείνοντας «θεσμικά μέτρα» (καθηγητής Θ. Ξανθόπουλος και άλλοι), στη δημιουργία φορέα διαχείρισης υδάτων κ.λπ.
Επίσης ένα σημαντικό μέρος τους αφιερώθηκε στην αναπτυξιακή διάσταση της γεωργίας, καθώς και στα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας τα οποία, λόγω παντελούς έλλειψης έργων ταμίευσης επιφανειακών υδάτων στη λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) Πηνειού, αποτελούσαν ουσιαστικά τη βασική πηγή εξυπηρέτησης αρδευτικών αναγκών.
Οι επιστήμονες τότε θεωρούσαν δεδομένο πως οι συνεχώς ανερχόμενες αρδευτικές ανάγκες θα έβρισκαν στο άμεσο μέλλον την απαιτούμενη κάλυψη, με την κατασκευή ταμιευτήρων στη ΛΑΠ Πηνειού και με την μεταφορά (εκτροπή) από την ΛΑΠ Αχελώου, μειώνοντας τις πιέσεις στους υπόγειους υδροφορείς.
Σε σχετική ερώτηση προς ειδικούς επιστήμονες όπου εκφράστηκαν κάποιες ανησυχίες για την επάρκεια των υπόγειων υδάτων, η απάντηση ήταν χαρακτηριστική: «Δεν υπάρχει φόβος υπεραντλήσεως των (υπόγειων) αποθεμάτων… Εάν υπάρξει τέτοια υπεράντληση, αυτό θα οφείλεται στην Διοίκηση που θα επιτρέψει να γίνουν ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ» (η υπογράμμιση δική μας).
[Σημ.: Πού να φανταζόντουσαν οι σύνεδροι την αβελτηρία των αυτοδιοικητικών και πολιτικών παραγόντων επομένων ετών που με τόση ευκολία επέτρεψαν μια πολιτική χωρίς κανόνες για την κάλυψη των υδατικών αναγκών, καθώς και την άκριτη επέκταση των γεωτρήσεων, κάτι που εξυπηρετούσε την πελατειακή τους λογική, με παράλληλη αποφυγή επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισμού). Την ίδια ώρα η δημιουργία νέων έργων ταμίευσης και δικτύων προχωρούσε με αργούς ρυθμούς και άπειρα εμπόδια].
ΧΑΤΖΗΛΑΚΟΣ-ΜΑΓΕΙΡΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΕΗ
Αρκετοί ομιλητές προσδιόρισαν με επιστημονική τεκμηρίωση τις ανάγκες νερού για τις αρδεύσεις (ξεχωρίζουμε τον Γ. Χατζηλάκο) και εντελώς φυσιολογικά οδηγήθηκαν στην πρόταση μεταφοράς μέρους των υδάτων που θα συγκέντρωναν οι υδροηλεκτρικοί ταμιευτήρες της ΔΕΗ στη Δυτική Θεσσαλία.
Ειδικά στο θέμα αυτό έγινε μεγάλη συζήτηση, με πολύ πάθος και αντιπαραθέσεις απέναντι στους «διστακτικούς» εκπροσώπους της ΔΕΗ, με προεξάρχοντα τον Στ. Μαγειρία, ο οποίος έχοντας εργασθεί στην Δημόσια Επιχείρηση γνώριζε άριστα το θέμα και στο Συνέδριο ανέδειξε τεκμηριωμένα τις προσφερόμενες λύσεις «συνεργασίας» των δύο υδρολογικών λεκανών της Θεσσαλίας που τις χωρίζει η οροσειρά των Αγράφων.
Παρότι κατά τον διάλογο υπήρξε ένταση και κίνδυνος να ξεφύγει η κατάσταση, τελικά η ιστορία κατέγραψε ένα Συνέδριο υψηλής επιστημονικής στάθμης με κάποιες εύλογες αντιπαραθέσεις, που όμως καθόλου δεν ακύρωσαν την σημασία και την εμβέλεια των συμπερασμάτων του.
Ας σημειωθεί πως τελικά οι εκπρόσωποι της ΔΕΗ δήλωσαν πως «η ΔΕΗ είναι πρόθυμος να συμβάλει εις την επίλυσιν του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας, από απόψεως ελλείμματος υδάτινων πόρων, παρά τας ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (η υπογράμμιση δική μας). Προς τον σκοπόν αυτόν κατόπιν εντολής του Γενικού Διευθυντού παραγωγής μεταφοράς θα κάνει πρόβλεψιν εις τα επί του Αχελώου έργα της δια την παροχέτευσιν εις Θεσσαλίαν της ενδεδειγμένης ποσότητας».
Ουσιαστικά, η συγκυρία της προώθησης νέων ΥΗ έργων από την ΔΕΗ με ταμιευτήρες στον Άνω Αχελώο, σε συνδυασμό με την πραγματοποίηση του Συνεδρίου, έδωσε την δυνατότητα στη Θεσσαλία να αναζητήσει, βάσιμα πλέον, την ενίσχυση του υδατικού δυναμικού της ΛΑΠ Πηνειού και των αναγκών του κάμπου.
Μετά από αυτά εισήλθαμε ουσιαστικά στην περίοδο της «εκτροπής Αχελώου», με τη μαζική και ομόθυμη στήριξη από τον λαό της περιοχής.
Η συνέχεια επί του θέματος είναι γνωστή, αφού μόλις πέντε χρόνια αργότερα, σε συνδυασμό με την ισχυρή πολιτική βούληση που εκφράστηκε από την πρώτη κυβέρνησή Αν. Παπανδρέου, τα σχετικά έργα δρομολογήθηκαν οριστικά.
Όμως οι μέχρι τώρα εξελίξεις ισχυροποιούν την εκτίμηση πως τα βήματα που έγιναν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια στο υδατικό - περιβαλλοντικό - αναπτυξιακό ζήτημα της Θεσσαλίας υπήρξαν μάλλον μικρά και ανεπαρκή σε σχέση με τις ανάγκες και (κυρίως) τις μεγάλες δυνατότητες της περιοχής μας.
Πρακτικά, στα 45 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, πέραν του προϋφιστάμενου ταμιευτήρα Ν. Πλαστήρα, προστέθηκαν πολύ λίγα νερά ταμίευσης (περίπου 200 - 300 εκατ. κ. μ. σε Σμόκοβο, Κάρλα και κάποια μικρότερα), τα ετήσια ελλείμματα φθάνουν πλέον στα 500 εκατ. κ. μ., ενώ το συσσωρευμένο έλλειμμα ξεπέρασε τα 3.000 εκατ. κ. μ., με ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή στους υπόγειους υδροφορείς και στο περιβάλλον.
Είναι λοιπόν ώριμο και αναγκαίο οι φορείς και οι κυβερνήσεις να αναλάβουν δυναμικές και επίμονες πρωτοβουλίες γιατί τα προβλήματα όχι μόνο δεν λύνονται άλλα οξύνονται όλο και περισσότερο.
*Διονύσης Λιβέρης, πρ. πρόεδρος ΤΕΕ/ΚΔΘ
*Τάσος Μπαρμπούτης, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ
