To βιβλίο αποτελεί καρπό πολύχρονης ερευνητικής προσπάθειας γνωστών επιστημόνων υπό τη διεύθυνση του Αθανάσιου Τζιαφάλια, των Bruno Helly, Richard Bouchon, Laurence Darmezin, Jean-Claude Decourt, και Gerard Lucas, στο οποίο περιέχονται πάνω από 500 αρχαίες επιγραφές, που φυλάσσονται στις συλλογές της Λάρισας και των Τρικάλων.

Ο ΑΘ. ΤΖΙΑΦΑΛΙΑΣ

Ο εκ των συγγραφέων του βιβλίου και επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων κ. Αθανάσιος Τζιαφάλιας στην ομιλία του περιέγραψε τα ερείπια της αρχαίας πόλης του Άτραγα (σημ. Κάστρο), παρουσίασε φιλολογικές μαρτυρίες για την αρχαία πόλη, νομίσματα, αποφάσεις και άλλα δημόσια έγγραφα, ενώ εξήγησε τι συμπεράσματα βγαίνουν από τη μεγάλη σειρά θεσσαλικών επιτυμβίων στηλών που εντοπίστηκαν, από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ. και οι οποίες δείχνουν την πλούσια παραγωγή των τοπικών εργαστηρίων, που κατεργάζονταν το γνωστό μάρμαρο του Άτραγα.

Σύμφωνα με τον κ. Τζιαφάλια «μία από τις κύριες πηγές προσόδων του Άτραγα ήταν η εξόρυξη και το εμπόριο του λαμπρού λευκού μαρμάρου. Εξαγωγές αυτού έγιναν συστηματικά στη Λάρισα, στους Γόννους, στη Δημητριάδα και σε μακρινότερες πόλεις. Σε μια περιοχή του αρχαιολογικού χώρου, όπου πιστεύουμε ότι υπήρχε η εμπορική αγορά του, έχουν βρεθεί στα καταστήματα αρκετές ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες έτοιμες για πώληση και εξαγωγή. Οι πολίτες άλλων πόλεων, που προμηθεύονταν αυτές, προσέθεταν μόνο τα ονόματα των νεκρών τους. Και τέτοιες στήλες έχουν βρεθεί αρκετές στα νεκροταφεία της αρχαίας Λάρισας και των Γόννων. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν, ότι το εμπόριο του λευκού λίθου του Άτραγα είχε μεγάλη ακμή σε όλη την Αρχαιότητα μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Όταν όμως την εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου τα λατομεία του Χασάμπαλη στο Συκούριο, που υπολειτουργούσαν τα παλιότερα χρόνια, υπήχθησαν στην αυτοκρατορική περιουσία και έγινε συστηματική εκμετάλλευσή τους, αναζητήθηκε ένα όνομα για την καλύτερη διάδοση του νέου υποπράσινου υλικού, που έφθανε η εξαγωγή του μέχρι τη Ρώμη. Έτσι ονομάσθηκε ατράκιος λίθος όχι εξαιτίας της προέλευσής του, όσο σαν απόδειξη της άριστης ποιότητάς του. Κατά συνέπεια ο ατράκιος λίθος των ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων είναι εμπορικός όρος, τύπος δηλαδή εξαγώγιμου προϊόντος άριστης ποιότητας, που δεν καμιά έχει σχέση με τον Άτραγα. Ο αρχαίος Άτραξ, περίφημη πόλη της Πελασγιώτιδας, τοποθετείται, σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες και με πλήθος επιγραφών που έχουν βρεθεί τα τελευταία χρόνια, στη δεξιά όχθη του Πηνειού, στα όρια των κοινοτήτων Πηνειάδος Τρικάλων και Κάστρου Λαρίσης. Όταν ήρθε στη Θεσσαλία ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος ο Β', ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και απελευθέρωσε τις θεσσαλικές πόλεις από τον Φεραϊκό ζυγό, έχοντας κατά νου το πανεθνικό όραμα για την ένωση όλων των Ελλήνων προσπάθησε να εξασφαλίσει τους κύριους οδικούς άξονες προς τη Νότια Ελλάδα και την Ήπειρο. Έτσι κατασκεύασε εξυπαρχής ή συμπλήρωσε οχυρωματικά έργα και εγκατέστησε φρουρές σε στρατηγικής σημασίας πόλεις μεταβάλλοντας αυτές σε μακεδονικά φρούρια. Στον δρόμo, προς τη νότια Ελλάδα οχύρωσε τους Γόννους, τη Σκοτούσα, την Κραννώνα και τη Φάρσαλο, στον δρόμο προς την Ήπειρο, τον Άτραγα, το Πελινναίο και τους Γόμφους, που τους μετονόμασε σε Φιλιππούπολη. Ο Άτραξ, ιδιαίτερα, είχε εξαιρετική στρατηγική σημασία, καθόσον ήλεγχε το στενό πέρασμα του Πηνειού από τη Λάρισα προς τη Φαρκαδόνα, το Πελινναίο και την Τρίκκη».

Στη συνέχεια ο κ. Τζιαφάλιας υποστήριξε πως «ατυχώς ο Άτραξ δεν έχει μέχρι σήμερα ερευνηθεί με συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες θα μας έδιναν τις απαιτούμενες γνώσεις για να τεκμηριώσουμε απόλυτα τις ιστορικές πληροφορίες και να διατυπώσουμε συγκεκριμένες απόψεις για τον πολιτισμό της. Περιοριζόμαστε κατ' ανάγκη στα αρχαιολογικά ευρήματα και τις πληροφορίες που συγκεντρώσαμε από τα ορατά ερείπια. Σήμερα τον αρχαιολογικό χώρο διασχίζει ο Πηνειός ποταμός, ο οποίος στο διάβα του κατέστρεψε τμήμα του βορείου νεκροταφείου και έναν δωρικό ναό, αφιερωμένο στις Νύμφες. Στην αρχαιότητα η κοίτη του Πηνειού ήταν 3 χιλιόμετρα βορειότερα, κοντά στο σημερινό χωριό Πηνειάδα. Η αρχαία κοίτη φαινόταν μέχρι το 1980 περίπου, πριν επιχωσθεί στη συνέχεια από τους αγρότες της περιοχής για καλλιεργητικούς σκοπούς. Την ελάχιστη αυτή φυσική καταστροφή του Άτραγα ολοκλήρωσαν οι αγρότες της περιοχής, οι οποίοι, στην τεράστια προσπάθειά τους να μετατρέψουν τους πρώην βοσκοτόπους σε παραγωγικούς αγρούς βάμβακα, χρησιμοποίησαν όλων των ειδών τα μηχανικά μέσα με αποτέλεσμα η κάτω πόλη, που απλωνόταν στα πεδινά, να έχει σχεδόν πλήρως καταστραφεί. Στους τεράστιους λιθοσωρούς που είχαν σχηματισθεί στις όχθες του Πηνειού μπορεί να παρατηρήσει κάποιος εκατοντάδες μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, που συγκροτούσαν κάποτε το λαμπρό παρελθόν μιας μεγάλης και πανέμορφης αρχαίας πόλης. Ερευνώντας όλα αυτά τα χρόνια την περιοχή συγκεντρώσαμε χιλιάδες αρχαιολογικά αντικείμενα, ασημένια και χάλκινα νομίσματα».

Ο Κ. ΣΠΑΝΟΣ

Ο εκδότης του Θεσσαλικού Ημερολογίου Κώστας Σπανός μίλησε για τις δημοσιεύσεις σχετικά με την πόλη Άτραξ στο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», ενθυμούμενος «την ικανοποίηση του κ. Τζιαφάλια για την παρουσίαση ενός μεγάλου αριθμού ανέκδοτων θεσσαλικών επιγραφών» και το αμείωτο ενδιαφέρον από την Εφορεία Αρχαιοτήτων, στη συλλογή επιγραφών από την πόλη Άτραξ, με αποτέλεσμα ο αριθμός τους να φτάσει τις 513 και να πλησιάζει το ήμισυ του αριθμού του πρώτου μεγάλου corpus των θεσσαλικών επιγραφών, αυτού δηλαδή του Όττο Κερν, των 1.356 επιγραφών. Μίλησε για «ευτύχημα που η Γαλλική Σχολή Αθηνών ανέλαβε το κόστος της έκδοσης αυτού του πολύτιμου τόμου και έτσι, σήμερα, μπορεί να τον αποκτήσει ο κάθε ενδιαφερόμενος και να γίνει αντικείμενο μελέτης και από άλλους επιστήμονες και ιστορικούς». Ακολούθως ο κ. Σπανός παρουσίασε τις ενότητες του επίμαχου τόμου με αναφορές στη γλώσσα και στο ονομαστικό των επιγραφών του Άτραγα, στα 20 επίσημα ντοκουμέντα και στα ψηφίσματα του Δήμου των Ατραγίων, στα οποία αναφέρονται οι αξιωματούχοι, κ.α. στις απελευθερωτικές πράξεις, 28 συνολικά, με πολλά ονόματα απελεύθερων και στρατηγών του Κοινού των Θεσσαλών, στις αφιερώσεις των κατοίκων του Άτραγα, 109 συνολικά, στο δικό τους πάνθεο και φυσικά στις επιτύμβιες επιγραφές, από την κλασική έως τη ρωμαϊκή εποχή, οι οποίες ανέρχονται στις 343 και στις οποίες γίνεται αναφορά στην τυπολογία, στα επιγράμματα και στο μέτρο τους. Ακολουθούν οι κατάλογοι με τα ονόματα 28 στρατηγών του Κοινού των Θεσσαλών, των ελληνικών λέξεων που αναφέρονται στις επιγραφές και συμπληρωματικά των γαλλικών, των παλιών και σύγχρονων τοπωνυμίων της περιοχής, τα οποία αναφέρονται στον τόμο, οι βιβλιογραφικές συντομογραφίες και η βιβλιογραφία. Ο πολύτιμος τόμος ολοκληρώνεται με τις φωτογραφίες όλων των στηλών του Άτραγα, ώστε να είναι προσιτές σε όλους» κατέληξε ο εκδότης του «Θεσσαλικού Ημερολογίου».

Ο ΜΠΡΟΥΝΟ ΕΛΛΥ

Από την πλευρά του ο γνωστός ερευνητής, αρχαιολόγος και πολύ αγαπητός στη Θεσσαλία Μπρούνο Ελλύ αναφέρθηκε στη μεγάλη ιστορική σημασία που είχε η πόλη Άτραξ, που βρισκόταν στα σύνορα των νομών Λάρισας και Τρικάλων, στις επιγραφές που εντοπίστηκαν και μαρτυρούν πολλά για την εποχή εκείνη και κυρίως για τον ρόλο που έπαιζε ο ιστορικός αυτός οικισμός, ενώ ευχήθηκε η επιστημονική ομάδα που συνεργάστηκε για την έκδοση του βιβλίου να μπορέσει να συνεχίσει τη μελέτη κι άλλων επιγραφών και γιατί όχι και των ερευνών στην περιοχή, η οποία κρύβει πολλά μυστικά, χρήσιμα για την αρχαιολογική έρευνα.

Ας σημειωθεί ότι την εκδήλωση συντόνιζε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας κ. Σταυρούλα Σδρόλια.

Γ. Ρούστας